Search This Blog

Monday 2 November 2015

Zomi Tangthu

Articles
Tualgal tung ding; Zomite sung ah 24 june 1997 in manipur ah nam khat leh khat ki dona hong tung in,i tangthu gengente i phukha tak pi hi.mailam ah zong siat tuak zaw lai in,i minam sung ah beh or minamke lungsim leh behpau or namkepau ki thupi sak tektek a hihman in pawlkhat in kei ka beh thado(thahdote hing),vaiphei,paite,lushei,falam,Hakha etc…ci in i namke leh beh pau lungsim khia theinai tuan lo in,namdangte hongpiak min chin,kuki, lushei cihte len lai in sih pihngam liang i hihman in tualgal in zomite hong phadekta hi.

Pau bei ding; UNSECO in india gam pau nam119 bei ding a,nam 105 a sawt lo in bei ta ding ci hi.Tua te sung ah ei zomite behpau ornamke pau khempeuh a ki hel hi pah hi.Manorama year book,india te bawl na sung ah paukhat mimal tulza sawm (1million) zat leitung ah pau teng a khumna ah zomi namte pau cih theih ding khat zong ki hel kha lo hi.tua sung ah pau nam 156 om in ei mita om lo hi.i pau a zang tawmthei lua leitung ah pau in simtak om lo cihna hibang hang hiam cih leh one million zat paunam tang kam ki nei lo in,mizo,falam,hakha,tedim cih te khat zong  cing zo tuan lo hi.Tua a hih man in i pau leh i lai khempeuh bei ding a, kawlgam lam zomite pen kawl pau in hong valh tum in,india gam lam zomite hindi pau in hong netum ding a hihi.

I minam mangthang ding;Zomite pen nuntakna haksatna leh na sepna hang tawh kawl leh vai ,mang vom leh mang kang lah ah teng in i pau leh lai,i ngeina te i tu leh ta ten thei nawn lo in or ki sinsak zo nawn lo in or i pau leh lai,ngeina cih ding tangpi zat pau,lai leh ngeina neituam nai lo i hih man in,asian-american,chin-burman,chin-indian a suak mimangthang tampitak om khitn in,a mangthang lai ding zong tampi mah om lai hi.Beh leh namke min mizo,paite,haka,falam, etc..thupisak in khat leh khat ki deidan,ki galbawl lai i hih man in leh a diakdiak in tedimgam sung mite bang tun hong nak haisawm san lai uh in,zoute,teizang,thahdo,dimte,sazang,sihzang a kipan a khua zui in i pau leh ngei na te kem it in lemtek thupi ngaihsutlua tek lai in i tedimpau a zahdah ngambang om lai zen hi,Hi bang minam leh pau it na te in hong mang thang sak taktak ding hi.

I minam bang hiam?; Minam min tawh kisai in chin,kuki,lushei,new kuki,plain chin cih bang in mikang ten hong ciamteh zelzul uh in,khat veivei lah hite namkhat sanggam khat hi lua cih hong tel lua zaw uh in chin-kuki-lushei people cih bang in hong ciaptehna uh zong mun tammahmah  zel hi.Ei mahmah i ki sapna min zomi cih pen 1953 kum in Dr,vumkhohau inUNO ah(I had writen zoumi(zomi) to be our nomanclacture ) ci in a gelh pen tu dong mah in leitung in hi min hong sang uh in,mai lam ah zong hi min bek mah ki sang ding hi lel hi.Tua mah tawh ki tuak in 1953 kum in Tedim,falam,haka association thum teng Zomi baptist convention in ki ding a,tuan sung ah falam beh or minamke,haka beh or namke,tedim beh or namke,kale vally,tamu valley,kaleymyo.thantlang beh ornamke,matu beh or namke,tonzong,kuki beh or namke,zou beh or namke,thahdo beh or namke leh zotung beh or namke teng  kigawm khawm hi.

Zomi; Zomi cih pen Dr,vumson gen na ah common name ding in kong zang hi.Rev.khupzago gen na ah,manipur keh india gam muntuamtuam ah kipawlna min in united zomi organization,zomi national congress,zomi democratic  front,all zomi students association,zomi chistian fellowship ci in ki zang  a,chin state leh kawl gam sung ah zomi baptist convention,zomi teological college,zomi christian literature sociaty leh zomi national congress ci in ki zang in,mizo gam ahzomi cihpen a khaitna (meaning) ki bang in a hihna thei uh in ki zang thei a,tu nai in zong zomi baptist churches,zomi re unification organization cih te hong piang khia hi ci hi.Zuak nop pen ding khot nop pen ding zong ci hi.

Tangkam;(lingua franca)  zomite tangkam lingua franca ding tawh ki sai in Rev.w.sherratt 1911 in chin hills ah hong zin lai in sub-division thum  tedim.falam.haka sung pan tedim gam mah gol pen zai pen hi.Zogam sung kumpi Uliante leh tua gam sung thu a telzaw mite ngaihsut na pan in kam pau tawh ki sai in tedim gam thupi pen hi.Tang kam(linguafranca) ding vai zong hi gampan in piang ding in ki um mawh hi,ci-in  thu puak hi.Pau lam pilna nei,E.J.A Henderson ,proessor of phonetics,london university , in tedim pau a lamdanna  khat ah literary style leh colloqual style nei se hi.lai pau leh kampau cih theih hi.gen;Nang koi ah pai ding na hiam?(laipau) kaw pai ding na?(kampau) cih bang in a hoihna hong muh khiat sak pah hi,1957 kum in khua lei ui kai leh dahpa tangthu a sim khak na pan in kam pau leh lai a muhna hoih a sak dan gelh in tedim chin kici laibu mah 1965 lai mai 172 dim in khen kik hi.

Lai tawh ki sai in,imperial gazetteer(1900) ki ci laibupi a gelhpa sir william hunter in lai mal gawm dan khat nei a tua pen hunter systen ki ci pah in tu lai tak a i zat lai gelh dan a hihi.Roman script pen 1894 kum in congress of orientist ki ci te in phalna hong piak uh a hihi.

Pau cin hau lai;1900 pawl in pau cin hau in lai na bawl khin zo hi,tua lai tawh 1931 kum in britist and foreign bible society te in lai siangtho mualtung thu hilhna bu 500 na khen khin  uh hi.Kumpi lam pan in cencus of india,1931 vol XI,part I lai mai 195-5 sung ah pau cin hau script ci in ciamteh uh hi.

Note-I; Paite cih min pen cencus of india 1931,volXI,part I laimai 184 sung ah  minam ciaptehna pan in ki phiat hi,bang hang hiam cih leh deputy commissioner of chin hills ah sem pan in paite cih pen falam te in northern chin te hong sapna min uh hi in a mau min hi lo hi ci a zomi i hihna telgen hi.

Note-II; Chin people are cih na sung ah chin state minister pu hrangnawl in,a sep lai in zahau beh te in ko chin hi kei ung ci in na ki phiat uh a,namdang te hong sapna min nial in zo min ei mahmah i ki lawhna na lenkip nuam zaw uh in pahtak huaina khat om hi,.

zomi te cikciang i mit keuh in i bil vang ta ding a hi hiam zomi aw khan lawh hun ta…
Copy from tongsan daily

Monday 5 October 2015

Kamhau Leh Meitei Gal

Copy and paste
1857 Kum Tedim (Kam Hau mi) leh Meitei Gal kidona thu
Posted by Carey Suante on January 17, 2010 · Leave a Comment

Tedim khua ukpi Pu Kam Hau a khan lai in a pilna, a uksiamna le a hauhna hangin khamtung ah minthang mahmah hi. Meitei gam ukpi Leengpa, a kici Leeng Mangpa’n haza in 1834 kum a kipan Tedim gam hong sim deh uh hi.
1857 kum ciangin, Maha Raja Nilsein makai in meitei galkap 3000 tawh Tedim gam sim dingin Suknuk (Sugnu) lam pan Pu Kam Hau’ theih kholh lohpi in hong kuan uh a, Muanheng zang ah Camp ong bawl uh hi. Tua lai pan advance Headquater bawl in, Suangkaang mual dung ah pan mun hong bawl uh hi. Meitei galkap ten Tedim khua ih sim zawh ciang in a Saiha teng le a Zi te uh kua teng in tang ding hiam ci in ki tuh khawl ni loh hi kici hi. Meitei makai Leeng mangpa in a nuai a bang in kam zuau hong pai sak hi: (1) Tedim mi (Kam Hau mi) pawl in ong kap leh a thau kuang sung ah tui phul ding hi. (2) Phim le khau leeng sak dinga, a mit uh ki khui ding hi. (3) Naang khau lom leeng dinga, a khut uh ki leh hen ding ci sak hi.
Tedim pawl in zong Laitui khua khung mual le leitawhtan kikal mual dung tengah taakpang sat kawikawi in khua mial ciang a hal uh hi. Tua meikuang ziazua meitei te’n a muh ciang un mi tam mahmah ding hi ci in lungkia pian pah uh hi. Tua bang in ni (7) sung a kigal toto khit ciang un Meitei galkap mang lian pen pa suangpi tung khat a san na pen ah kah in a gal sim nang khuadaak kawikawi hi. Tua lai tak in Pu Za Tual in thau a suak thei peuh mah hiam? ci in a sin na in gim.. gim.. a, a kap leh Meitei galkap mang pa a gawlgui lian kha in Beeltang lui sung ah kia suk in si pah hi. La hi bang in na phuak uh hi.
(a) Pau kisa a, sak ciang teimei, kei mah bang hang, phuk ing e
(b) Kei mah bang hang, phuk ing aw e, gun lui ah naang bang diang e.
Tua bang in thau a suah theih ciang in, Tedim pawl in Meiteite Vok delh in delh uh a, a giah phual gei Tuithaulii gun sung ah nawk khia gawp uh hi. Meitei te mi 3000 sung pan tui peek thei teng mi 1000 khawng suakta bek hi kici hi. Tua khit a ki pan, Meitei mi khempeuh in Tedim mi hong zahtak bawl den uh a, a ta te in a dot uh ciang in, Tedim mi ih cih pen hi bang hi ci in “Falam zasan te a thak mahmah te a kam sung ah baak uh hi” kici hi.

Tedim gam a Zothau tampi ih neih na zong Meitei gal a kizawh ciang Zothau gun sung a ki mu tawh, gun gei a ki mu tawh, singheng suangheng a aki mu tawh aki kaihkhawp ciang tampi kinei hi kici hi.
Tu a PLA makai N. Bisheswer Singh in “Kam Hau gam ko khut sung tung ta” a cih pen 1834 kum pek pan hong sim nop, hong zawh nop, hong uk nop den uh tu in hong zo kisa ta hi nong ding hi ven. Zomi te ih pu ih pa khang pan in ki dual ngei lo, ki dawi ngei lo hi. Ih pu ih pa te hun zawh ih Zogam khangthak ten hung zo lo ding maw? Khangthak ten ih Zogam ih kep, ih hun zawh kei leh ih pu ih pa te kha sia lua ding hiam? Tu ni in a thak in ngaih sun pha dih ni!
by Paul Thangpi
Offenbach, Germany
Source: Tawmging beh khang tangthu bu

Tuesday 25 August 2015

Khang Thu


Tz Guite > ‎ZOGAM.COM
Khangthu sut ana poimoh hidia ka gintak ziak Bible ah le Khangthu I Toupa Jesu Krist Khangthu ana ki gelh den don hi.
GUITE KHANGTHUBU(extracted from The history of Guite)Gelhtu H.Lianzamang Guite
BUNG 1
NIGUI-GUITE: Songthu’tapa,chinglung’tupa,Zo tu-sawn-1. Shanglung in Miachal a suang,
2. Miachal in Dialachal a suang.
3. Dialachal in Nelachal a suang.
4. Nelachal in Tungchin a suang.
5. Tungchin in Zo(Chawmkim),Pong(Shan),Karen,Wungpong(Kachin)leh Tasen(Meitei)-te
a suang, a suang.
6. Zo in chinlung leh Sunglung a suang.
7. Chinlung in songthu,Somgza,Songkip,zahong,Hangmi,Songhen,Songmang,Khawthang,
Thangtawl,Thangthurip leh Chinhil a suang.
8. Songthu in guite,thangpi,sattawng,samte leh Neirawng a suang.
Shanglung apan guite chiang khang kua apha hi.
9. Guite in Tuahchiang leh Nivang a suang.
10. Tuahchiang in Lamlei,hauzel leh Dousel a suang.
11. Lamlei in Chingkhuoh a suang.
12. Chiangkhuoh in in leimang lrh ngaihte a suang.
13. Leimang in Khuohmang leh Kipmang a suang.
14. Khuohmang in mangvum leh sinte a suang.
15. Mangvum in Ngeknguk leh suahsin a suang.
16. Ngeknguk in Bawklu leh thatzui(Khuphil,Sianthum,mangzou, Khupkhuai,Guileng,
Khupthuam,Hilsia,Neihvup-te pawtna) a suang.
17. Bawklu in guisum leh duhlian a suang.
18. Guisum in matlun leh galte(Ralte)a suang.
19. Matlun in Nuangmang a suang.
20. Nuangmang in mangpi a suang.
21. Mangpi in manglun,Khuptong leh Valte a suang.
22. Mang in tonlun,Hatzaw,hatlang,hatlei leh langel a suang.
23. Tonlun in Gouvum leh Mungsong a suang.
24. Gouvum in tongmang leh minvak a suang.
25. Tongmang in guigen a suang.
26. Guigen in guimang a suang.
27. Guimang in vummang,Guilah leh Mangkim a suang.
28. Vummang in Vumsun,Thangpum,Thangpau a suang.
29. Vumsum in guilun a suang.
30. Guilun in Thanggou,lammang a suang.
31. Thanggou in Mangpum,Buansing,Hauhsim leh Tonsing a suang.
32. Mangpum in summang,Lunngul leh Paungul a suang.
33. Summang in Pumgou,Smpum leh kailun a suang.
34. Pumgou in mangsum,Goupum,Paulun,Lunpum leh Pumpau a suang.
35. Mangsum in goukhothang,Kamlian leh Phungpum a suang.
36. Goukhothang in Sumkam,Ailian,Pautual leh sumlang a suang.
37. Sumkam in Thangpau,Zamkholian leh Liankhosum a suang.
38. Thangpau in Kamzamang a suang.
39. Kamzamang in Jangkholian a suang.
40. Jangkholian a Khansih ziak in,apu Thangpau’nau zamkholian tapa Upapen Mangkhanthang
in Gam’ a luahta hi. Hausa leh vaihawmtu hihna Innpipa ngahta hi.
41. Mangkhanthan in Lianchinpau leh kamkhenkham a suang.
42. Lianchinpau in Pauminthang a suang.
43. Pauminthang guite in Paumangmanglun guite,Khanmuansang guite leh Khamginsiam Guite
a suang. Pauminthang in hiai lai a kigelh ni tan in Hansip khua ah Guite Inpi’pa(Lamjang)
Hihna toh hausa leh vaihawmtu in panglel hi.

Thu Pil

ıɯoz ıd ɯnns~: by
1. Mi pan pih a na ki theih pian leh zong,a maute kiang pan thuh kikna phim biltong bek zong va lam en duk duk se ken
2. Kam siam delh in tai tai ken, na meh kan ding kang man kei ni teh
3. Kam khum teng teng ah nuam sai sai ken. Na nunglam pan a khuttum toh ong ngim den hi
4. Kam khum sang in a na sep ah itna na muh na dik in ging zaw in. Rif. Na bil sang na mit a muh um zaw in
5. Aw khal teng teng na lauh leh na pilna ding tampi mulo ding hi teh
6. ZOMI proverbs IN my Ownwards
7 Inkuan( minam) sung mipi tam zaw zaw pai na lamah pau se loin pai pah lel in. Bohsing na lu ah tu leh maimang thei hi.
8. Hotel ah na ngaihzong nu toh ann na nekkhom ciang un, ankam tui hop ging kauh kauh kei in.
9. Pil iki sak na khat a om ciang mi phah ding ngak zaw leng. Aih kei leh olno cik a mihai ki suak thei hi.
10. Mimol in a sum neih teng toh saikel lei in a pilna va hilh koi koi in a sum bei hi.
11. Mipil na tel ciang un sum haute  tel in.
12. Mi hau na tel ciang in, mi chidam, a minam dam, annek ding zong thei/Sem thei te tel in.
13. Mi zat tak no khat na suah na ding bul patna in ထန္ cih bek at thei in
14. mite mol bol pi pi in, i bial nu/ bial pa ka ni. cih sangin nomau cih te hing e ci le cin MGNREGS ong pia zaw ding hi

Wednesday 12 August 2015

Zomi 1900 ma lam

BC 2000

Hih hun laiin i pu i pate Tibeto-Burman dangte tawh Sengam, mal-sak lam Kansu kuam, Lanchou khawpi kiang, T'ao lui ngei tengah teeng dingin ki-ummawh hi.

BC 1027-256
Sengamah Jo (Zo) vaihawm lai.
BC 221-207
Sengamah Chin vaihawm (Chin Empire) lai.

BC 4

Kachin leh Zomite piankhiatna i pu i pate 'Kung-han Ch'i-ang' (Ch'i-ang hiang khat)te, Sengam Szechwan kiimah teng uh hi.
BC 1

Mekhong leh Yangtze luinak lamah teeng uh hi.  Pyu ten kawlgamah Sri Ksetra khuapi saat.  Zomite'n Payagyi khua saat.
     

4 AD
Zomite in Dangka (Taka) na na nei khin dingin ki-ummawh hi.

6
Chindwin zanggam tengah na na teng uh hi.

108
Pagan (Pugam); Popa (Pupa) mual kiimah teeng (Dahpa? Penglam? te hun)

600
Pyute Kawlmi suak; Kanyante Rakhine-mi suak; Thet mite Chin (Zomi) suak.

750
Zomite Minbu,Thayet, Aunglan (Myede), Natmauk,Taungdwingyi, Pyi-ah teeng.

800-50

Zomite in Kabaw valley tung. Khampat khua sat (Khampat pen Zomite sat hi ding hi:  Khampat khua pen zang leh kham kipehna, kham kipatna ahih manin Khampat a kici hi ding hi.   Mualtunggam genna 'Kham' cih kammal pen Zomite bek nei hi.  Hih kuam tengah hun sawtpi kiteeng uh hi.

1044
Anawrahta in Sukte zoin Kumpi lian masa suak.

1084
Kyansittha zi Kumpinu Thambula (Zomi)

1200-50
I pu i pa ten Khampat khua-ah Mawng (Bung) kung suan.

1254
Narathihapati zi Kumpinu Saw (Zomi)

1250-300

Khamtung tung; Ciimnuai khua sat.  Eimau sunga makaite-Songthu, Songza, Songkip.

1355

Leng Tong Hoih Ava mangpa zi. Zo minam hiang khat 'Maring' mite Manipur gam tung ding in ki-ummawh hi.  Vangteh (a min masa - Khumnuai) kisat ta kha ding hi.

1364

Zomite Chindwin gunpang phaizangah Shante tawh teengkhawm, Sagaing, Monywa, Dipeyin, Yinmarbin, Mintaingpin, Pale, Gangaw, Pauk, Htilin, Ngape-ah teeng.  Sibani khua-ah Zo Tualsong 15' sang tudong omlai.

1370 AD
khawhkhen, Kawlpi (Rajagya-Yesayo) tung.

1400

Hih hun in Zo minan pawlkhatte Tripura gam tung dingin ki-ummawh hi (Halam,Hrangkhawl,Darlong Kaipeng etc).

1450-700-
Luseite Lentang le Ciau kikal ah teng.

1400-1500:  Thang Ho leh Lian Do; Cing Khup leh Ngam Bawm; Galngam leh Hang Saite Ciimnuai, Geeltui-ah teeng.

1250-1900: Eimau beh Hausa,khuasat leh Ukpite makai-in ki-uk. Lai kinei loin khangthu kicianteh lo.

1500
Zosuan 'Anal' te Manipur tung ding in ki um mawh hi

1570
Guite Pu Gui Mang in Tedim Khua Sat
1600  Khumi mite Paletwa tung ta mai thei.

1650-700
Luseite leh Paite mi ten Ciau kan ta uh hi.

1700
Alaungpaya kumpipa in khamtung galkap la in Syrian gam sim.

1720-30
Mara ten Simtuipi tung ta dingin ki-ummawh hi.

1750

Thado-Kuki ten Manipur gam tung khin uh hi.  Biate mite in tua-a Cachar mun tung khin ding in ki-ummawh hi.
1750-850  Lai mite Mizoram tung dingin ki-ummawh hi.
1775  Lusei ten Zawlbuk/Sawm neih kipan.
1777  Khamtungmite in Chittagong sim.

1800

Zahau leh Khuangli tawh kipawlin Kam Hau in Thahdo gam la-in uk. Taisunte (Falam) in Lophei sim. Taisunte in Khuasak sim. Zahau leh Khuangli kisim. Taisunte in Mualnuam sim.  Hualngo leh Sukte kisim.

1813
Rev. Adoniram Judson Kawlgam tung (Missionary masa pen)

1820

Hatlang Pu Mang Gin(Mang kua) Tedim ah teeng.  Tedim gam sunga Hausa thahat leh minthang kuate:
Tedim         -   Mang Gin     -   Hatlang
Vangteh     -   Pum Go        -   Guite
Dimpi          -   El Thuam      -  Naulak
Saizang     -   Vung Vial      -   Hatzaw
Kalzang     -   Sung Hang
Thangnuai -   Mang Sum    -   Thawmte
Khuasak    -   Mat Tuang    -   Galphuak
Thuklai       -   Suan Thuk    -  Sumniang
LimKhai      -  Neih Tuang
1830-850  Hmar ten Manipur gam tung uh hi.

1840-1868

Tedim khuapi kiphut kik.  Kam Hau in Mualbem pan Tedim zuan.  Hausa - Pu Kam Hau, Galvaan - Pu Mang Gin, Thuzeek - Pu Khoi Lam.  Meitei galpi zo.
1856 
Kam Hau leh Zahau kikopin Manipur uk.
1856-1859  Sim leh

1856-1859  Sim leh mal ki do hun.(Mizoram)
1857  Tedim sim ding Meitei 1500 kuan, Meitei in lel.  Zomi leh Meitei kido khatveina.
1862  Mautaam Khat veina.
1871  Guite Innpipa Go Khaw Thang Meitei ten man.  1872 in Phaipi tonginn sungah si hi.
1872 
Vai khan Khatveina. (Mangkang galkapte Lusei gamah a khatvei lutna uh)

1876

Guite Innpipa Pu Sum Kam leh Meitei Leengpa ten kilemna bawl.  Guite mi 2000 khawng in Lamka gam tung.

1884
Aksi kiat kum (3-11-1884).
1886  Mangkang-te’n Zogam (Cin hills) sim kipan.

1887
Capt. Raikes makaihna tawh Mangkang galkapte Kawlpi tung.   Vai khan Nihveina (Mangkangte Lusei gam lut nihveina, ciah kik nawnlo).

1888
Capt. Raikes in Zogamah Mawtaw lam sial ding ngen, Zomite'n phal lo. Oct 17-29 sungin Zomite in Mangkang 12 that, 122 hingmat, thau lawng 4 leh La 4 man khawm.  Sihzang in Kale gam sim.  Taisun leh Sukte kipawlin Kawlzang sim.  Kam Hau leh Sukte kipawlin Kangyi sim.  Sihzang in Mangkang lambawlte suam.  Zokhua, Khalkha, Sukte kipawlin Kumpi do sawm.  Taisun mi 1000 in Sihaung sim.  Capt. George White in khamtung mite dona dingin India galkap Battalion Khat leh Assam kooli 2000 ngenin ngah.

1889
January 23 ni-in Sir Gorge White, General Faunce, Major Raikes thuamvum tung, Zogam do ding kuan.  Feb.4 ni-in Khuasak la. Feb.13 ni-in Buanman leh Thuklai la.   Vangteh leh Saizang la.  May. 4 ni-in Siallum kulhah kikap, Mangkang bu 3 leh galkap 83 si, Surgeon khat in V.C ngah.
Tedimah kap leuleu, Tedim a hawm in la.  Mangkangte 120 si 70 liam.  Tedim inn 300 Tonzangah tai.  Inn teng halsak. Thangmual pen "Fort White" kici.  Mizoram sim lam panin 'The Expediton 1889' lut, haksatna tuak loin Lunglei luak.  Kulh bawl uh.

1890
Sept. in Tonzangah kikap, kilemna bawl.  Upa teng tawh maam  (photo) zaih, upate'n thei lo, thau sa-in lau. Oct. kha sungin Khaw Cin si, a sanggampa' tapa Hau Cin Khup in a za luah.  Hau Cin Khup, Thang Khan Pau, Gin Za Thangte Rangoon kipaipih.
Mangkang Kumpiin Mizoram a uk kipat.  25.9.1890 niin Pasal hangsan Khuangchera leh Ngulbawka Tlawng lui ngei-ah Mangkang ten kaplum.

1891
Thantlang la ding kuan, kido, Rs. 5000 gaam.

1892
(Jan. 27-29) Zo minam teng gam khatah koih kik nading ngaihsun 'Chin-Lushai Conference' Fort William, Calcutta-ah kibawl hi.
April kha-in Thantlang la zo. Oct 9 ni-in Pumva leh Thuklai kikalah Myo-ok suam. kap lum, mi thum bek suakta. Mangkang ten suah lam Zogam bup nuaisiah zo.

1893
Zogamah thau khempeuh kikhawm, lawng 7000 pha. Kaptel la, Oct. kha-in ukpi 49 Rangoon kihawl pih.  Khuapi teng sikkhau kizom.

1894
1.11.1894 niin Rev. F.W. Savidge le Rev. F.H. Lorrain-te Mizogam tun hi.  (Khristian Missionary masa pen).  Mizo lai - A, AW, B, kipan.
Jan-Feb. sung B.S. Carey in Cin hills leh Manipur gamgi bawl, Cin hills khen thum kisuah- Tedim, Falam, Halkha.

1894-95
Mikang kumpi in Falamah Political officer koih.  Falam leh Halka-ah Sikkhau-to, Thonginn, Zato inn, leh Sumkepna (Treasury) kibawl.  Carey leh Tuck in The Chin hills bu gelh.   Zogam pan siah (Leiman) Rs.17,572 kingah.  Carey leh Ukpite kilemna bawlin gam khensak in, Kam Hau uk khua -167, Sukte uk - khua 20 leh Sihzang uk khua - 16 suah hi.   Manipur Khristian missionary masa pen Rev. W. Pettigrew (Ukhul khua-ah).

1895
(September) Kawlgam' gamkhen khat (province) in Mikang kumpite'n Zogam hong ciapteh sakin Kawlgam tawh hong gawm.  Mizo Laibu neih kipat kum.  21-8-1895 Lusei pau tawh Thukhunthak Luka laibu nei.  Sim leh Mal-a kikhen Lushai hills pen kigawm hi.

1896 
Chin Hills Regulation Act kibawl. Hih Thukhun tawh tu huna Chin State, Mizoram, Manipur singtanggam teng uk. Ukpi hong piang:

Tedim gamah Pu Hau Cin Khup
Lumbanggam ah Pu Hrul Mung
Falam gamah Pu Thang Tin Lian
Haka gamah Pu Kio Mang
Taichun khua-ah Pu Con Bik
Matu/Mindat gamah Vumthumaung

Chief Commissoner S Sir Frederick Frayer Tedim, Falam, Khalkha hawh.  Mizo biakinn masa pen kipan.  Kawlgam (Chin hills) leh manipur gamgi kikhung hi.

1898
(2-4-1898) Mizoramah Sangin kipan.   Mizo pau in Thuciamthak - Luka leh John kizo.  Mangkang ukna deih loin Zomi makaite’n Mangkangte  langpanna bawl. Mikangte in Zomi makaite bawlsia.

- Pu Thuam Thawng (thong sungah si)
- Pu Kai Tuah (khantawn thong)
- Pu Taang Pau Dal (thong sungah si)
- Pu Ngul Bul (Mangkang ten that)

1899
Chin hills-ah Christian Biakna tung; Missionaary masa pen Rev. A.E. Carsonte nupa, March 15 niin Halkha tung.  Pu Pau Cin Hau phuat Laipian Biakna leh Zomite Lai neih cilna.

1900
Zomite Laisin kipatna, Biakna thak neihna. Pa Pau Cin Hau in Maang mu. Mr. B.S. Carey in ukpi teng tawh kilemna bawlin sialngawng ban. Hau Cin Khup Ukpi-in kikoih.  Mizoram, Mimbung khua-ah Guite Innpipa Kam Za Mang a phat mahmah lai tak hi in, Aizawl DC leh Tedim pan Mikang ulian Dickman ten Mimbungah pha uh hi.  Lushai hills leh Chin hills gamgi kikipsak hi.

Friday 17 July 2015

Gal veng tu

Tu lai gal vengtu mikhen khat in i biakinn pulpit tungah minam dang mizogam lam khong thu gen sak/ cial hang a hih bang ci ngaih sut na hia???
#### "Hi bel haksa kei e. Nungak tangval lai in. A nasep leh kam pau ki zui in ki en a. A nasep in guu hi hen lan a kam pau bang zah in khum mah leh zong na ten pih ngam diam? Pau tam kei mah leh a nasep in hiinna gimnam a hih nak leh nungak leh taval ki teng pah pah lel hi.
Tua aih manin kam pau sang nasep ah ki en zaw hi. Tua aih manin leitungah kuamah cing ki omlo in, mi neu pen pen leh milian mihau pen te in a kikim a i neih khat a om sun pen mihing mittang hak khat aih nak leh manphatna(Pasian bawl)  khat i neih hih pen kisuk siat sak pen leitung leh Pasian dan ah khial hi him him hi. Tua aih manin Jesu in Gul leh Ui lak ah na ki kem in a cih pen  len cip phot leng tuhun a ding phaa sa ing"  ciin dong hii.

Sunday 12 July 2015

Kua ten bang gen??

1."Zogam ah november ah kitelpi ong om hi ta leh tu a i neih sa zomi MP ten zogam a ding na sem ngam lo in. Aituam zonna toh state bup state bup cih suan lam in zomi gam i neih ding tampi midang ong piak sak in, midang mai etna ding in na sem zaw hi. Tua bang aih ciang in. Tu in zaw, gentehna na in. Na zi na it na? Cih dot dot kul lo a a itna mite mitmuh a ki lang sa te mah in, a zi hak sat hun in zong a mai ah ding ngam aih ciang in. Tu hun ki tel pi ah zomi a gam tat nun tak na ah a itna ki lang sa te mah in zogam a ding i tan ai ding ah na ong sem ding hii"  cih zogam mipi in ginna ki nei hii.