Search This Blog

Monday 2 November 2015

Zomi Tangthu

Articles
Tualgal tung ding; Zomite sung ah 24 june 1997 in manipur ah nam khat leh khat ki dona hong tung in,i tangthu gengente i phukha tak pi hi.mailam ah zong siat tuak zaw lai in,i minam sung ah beh or minamke lungsim leh behpau or namkepau ki thupi sak tektek a hihman in pawlkhat in kei ka beh thado(thahdote hing),vaiphei,paite,lushei,falam,Hakha etc…ci in i namke leh beh pau lungsim khia theinai tuan lo in,namdangte hongpiak min chin,kuki, lushei cihte len lai in sih pihngam liang i hihman in tualgal in zomite hong phadekta hi.

Pau bei ding; UNSECO in india gam pau nam119 bei ding a,nam 105 a sawt lo in bei ta ding ci hi.Tua te sung ah ei zomite behpau ornamke pau khempeuh a ki hel hi pah hi.Manorama year book,india te bawl na sung ah paukhat mimal tulza sawm (1million) zat leitung ah pau teng a khumna ah zomi namte pau cih theih ding khat zong ki hel kha lo hi.tua sung ah pau nam 156 om in ei mita om lo hi.i pau a zang tawmthei lua leitung ah pau in simtak om lo cihna hibang hang hiam cih leh one million zat paunam tang kam ki nei lo in,mizo,falam,hakha,tedim cih te khat zong  cing zo tuan lo hi.Tua a hih man in i pau leh i lai khempeuh bei ding a, kawlgam lam zomite pen kawl pau in hong valh tum in,india gam lam zomite hindi pau in hong netum ding a hihi.

I minam mangthang ding;Zomite pen nuntakna haksatna leh na sepna hang tawh kawl leh vai ,mang vom leh mang kang lah ah teng in i pau leh lai,i ngeina te i tu leh ta ten thei nawn lo in or ki sinsak zo nawn lo in or i pau leh lai,ngeina cih ding tangpi zat pau,lai leh ngeina neituam nai lo i hih man in,asian-american,chin-burman,chin-indian a suak mimangthang tampitak om khitn in,a mangthang lai ding zong tampi mah om lai hi.Beh leh namke min mizo,paite,haka,falam, etc..thupisak in khat leh khat ki deidan,ki galbawl lai i hih man in leh a diakdiak in tedimgam sung mite bang tun hong nak haisawm san lai uh in,zoute,teizang,thahdo,dimte,sazang,sihzang a kipan a khua zui in i pau leh ngei na te kem it in lemtek thupi ngaihsutlua tek lai in i tedimpau a zahdah ngambang om lai zen hi,Hi bang minam leh pau it na te in hong mang thang sak taktak ding hi.

I minam bang hiam?; Minam min tawh kisai in chin,kuki,lushei,new kuki,plain chin cih bang in mikang ten hong ciamteh zelzul uh in,khat veivei lah hite namkhat sanggam khat hi lua cih hong tel lua zaw uh in chin-kuki-lushei people cih bang in hong ciaptehna uh zong mun tammahmah  zel hi.Ei mahmah i ki sapna min zomi cih pen 1953 kum in Dr,vumkhohau inUNO ah(I had writen zoumi(zomi) to be our nomanclacture ) ci in a gelh pen tu dong mah in leitung in hi min hong sang uh in,mai lam ah zong hi min bek mah ki sang ding hi lel hi.Tua mah tawh ki tuak in 1953 kum in Tedim,falam,haka association thum teng Zomi baptist convention in ki ding a,tuan sung ah falam beh or minamke,haka beh or namke,tedim beh or namke,kale vally,tamu valley,kaleymyo.thantlang beh ornamke,matu beh or namke,tonzong,kuki beh or namke,zou beh or namke,thahdo beh or namke leh zotung beh or namke teng  kigawm khawm hi.

Zomi; Zomi cih pen Dr,vumson gen na ah common name ding in kong zang hi.Rev.khupzago gen na ah,manipur keh india gam muntuamtuam ah kipawlna min in united zomi organization,zomi national congress,zomi democratic  front,all zomi students association,zomi chistian fellowship ci in ki zang  a,chin state leh kawl gam sung ah zomi baptist convention,zomi teological college,zomi christian literature sociaty leh zomi national congress ci in ki zang in,mizo gam ahzomi cihpen a khaitna (meaning) ki bang in a hihna thei uh in ki zang thei a,tu nai in zong zomi baptist churches,zomi re unification organization cih te hong piang khia hi ci hi.Zuak nop pen ding khot nop pen ding zong ci hi.

Tangkam;(lingua franca)  zomite tangkam lingua franca ding tawh ki sai in Rev.w.sherratt 1911 in chin hills ah hong zin lai in sub-division thum  tedim.falam.haka sung pan tedim gam mah gol pen zai pen hi.Zogam sung kumpi Uliante leh tua gam sung thu a telzaw mite ngaihsut na pan in kam pau tawh ki sai in tedim gam thupi pen hi.Tang kam(linguafranca) ding vai zong hi gampan in piang ding in ki um mawh hi,ci-in  thu puak hi.Pau lam pilna nei,E.J.A Henderson ,proessor of phonetics,london university , in tedim pau a lamdanna  khat ah literary style leh colloqual style nei se hi.lai pau leh kampau cih theih hi.gen;Nang koi ah pai ding na hiam?(laipau) kaw pai ding na?(kampau) cih bang in a hoihna hong muh khiat sak pah hi,1957 kum in khua lei ui kai leh dahpa tangthu a sim khak na pan in kam pau leh lai a muhna hoih a sak dan gelh in tedim chin kici laibu mah 1965 lai mai 172 dim in khen kik hi.

Lai tawh ki sai in,imperial gazetteer(1900) ki ci laibupi a gelhpa sir william hunter in lai mal gawm dan khat nei a tua pen hunter systen ki ci pah in tu lai tak a i zat lai gelh dan a hihi.Roman script pen 1894 kum in congress of orientist ki ci te in phalna hong piak uh a hihi.

Pau cin hau lai;1900 pawl in pau cin hau in lai na bawl khin zo hi,tua lai tawh 1931 kum in britist and foreign bible society te in lai siangtho mualtung thu hilhna bu 500 na khen khin  uh hi.Kumpi lam pan in cencus of india,1931 vol XI,part I lai mai 195-5 sung ah pau cin hau script ci in ciamteh uh hi.

Note-I; Paite cih min pen cencus of india 1931,volXI,part I laimai 184 sung ah  minam ciaptehna pan in ki phiat hi,bang hang hiam cih leh deputy commissioner of chin hills ah sem pan in paite cih pen falam te in northern chin te hong sapna min uh hi in a mau min hi lo hi ci a zomi i hihna telgen hi.

Note-II; Chin people are cih na sung ah chin state minister pu hrangnawl in,a sep lai in zahau beh te in ko chin hi kei ung ci in na ki phiat uh a,namdang te hong sapna min nial in zo min ei mahmah i ki lawhna na lenkip nuam zaw uh in pahtak huaina khat om hi,.

zomi te cikciang i mit keuh in i bil vang ta ding a hi hiam zomi aw khan lawh hun ta…
Copy from tongsan daily

Monday 5 October 2015

Kamhau Leh Meitei Gal

Copy and paste
1857 Kum Tedim (Kam Hau mi) leh Meitei Gal kidona thu
Posted by Carey Suante on January 17, 2010 · Leave a Comment

Tedim khua ukpi Pu Kam Hau a khan lai in a pilna, a uksiamna le a hauhna hangin khamtung ah minthang mahmah hi. Meitei gam ukpi Leengpa, a kici Leeng Mangpa’n haza in 1834 kum a kipan Tedim gam hong sim deh uh hi.
1857 kum ciangin, Maha Raja Nilsein makai in meitei galkap 3000 tawh Tedim gam sim dingin Suknuk (Sugnu) lam pan Pu Kam Hau’ theih kholh lohpi in hong kuan uh a, Muanheng zang ah Camp ong bawl uh hi. Tua lai pan advance Headquater bawl in, Suangkaang mual dung ah pan mun hong bawl uh hi. Meitei galkap ten Tedim khua ih sim zawh ciang in a Saiha teng le a Zi te uh kua teng in tang ding hiam ci in ki tuh khawl ni loh hi kici hi. Meitei makai Leeng mangpa in a nuai a bang in kam zuau hong pai sak hi: (1) Tedim mi (Kam Hau mi) pawl in ong kap leh a thau kuang sung ah tui phul ding hi. (2) Phim le khau leeng sak dinga, a mit uh ki khui ding hi. (3) Naang khau lom leeng dinga, a khut uh ki leh hen ding ci sak hi.
Tedim pawl in zong Laitui khua khung mual le leitawhtan kikal mual dung tengah taakpang sat kawikawi in khua mial ciang a hal uh hi. Tua meikuang ziazua meitei te’n a muh ciang un mi tam mahmah ding hi ci in lungkia pian pah uh hi. Tua bang in ni (7) sung a kigal toto khit ciang un Meitei galkap mang lian pen pa suangpi tung khat a san na pen ah kah in a gal sim nang khuadaak kawikawi hi. Tua lai tak in Pu Za Tual in thau a suak thei peuh mah hiam? ci in a sin na in gim.. gim.. a, a kap leh Meitei galkap mang pa a gawlgui lian kha in Beeltang lui sung ah kia suk in si pah hi. La hi bang in na phuak uh hi.
(a) Pau kisa a, sak ciang teimei, kei mah bang hang, phuk ing e
(b) Kei mah bang hang, phuk ing aw e, gun lui ah naang bang diang e.
Tua bang in thau a suah theih ciang in, Tedim pawl in Meiteite Vok delh in delh uh a, a giah phual gei Tuithaulii gun sung ah nawk khia gawp uh hi. Meitei te mi 3000 sung pan tui peek thei teng mi 1000 khawng suakta bek hi kici hi. Tua khit a ki pan, Meitei mi khempeuh in Tedim mi hong zahtak bawl den uh a, a ta te in a dot uh ciang in, Tedim mi ih cih pen hi bang hi ci in “Falam zasan te a thak mahmah te a kam sung ah baak uh hi” kici hi.

Tedim gam a Zothau tampi ih neih na zong Meitei gal a kizawh ciang Zothau gun sung a ki mu tawh, gun gei a ki mu tawh, singheng suangheng a aki mu tawh aki kaihkhawp ciang tampi kinei hi kici hi.
Tu a PLA makai N. Bisheswer Singh in “Kam Hau gam ko khut sung tung ta” a cih pen 1834 kum pek pan hong sim nop, hong zawh nop, hong uk nop den uh tu in hong zo kisa ta hi nong ding hi ven. Zomi te ih pu ih pa khang pan in ki dual ngei lo, ki dawi ngei lo hi. Ih pu ih pa te hun zawh ih Zogam khangthak ten hung zo lo ding maw? Khangthak ten ih Zogam ih kep, ih hun zawh kei leh ih pu ih pa te kha sia lua ding hiam? Tu ni in a thak in ngaih sun pha dih ni!
by Paul Thangpi
Offenbach, Germany
Source: Tawmging beh khang tangthu bu

Tuesday 25 August 2015

Khang Thu


Tz Guite > ‎ZOGAM.COM
Khangthu sut ana poimoh hidia ka gintak ziak Bible ah le Khangthu I Toupa Jesu Krist Khangthu ana ki gelh den don hi.
GUITE KHANGTHUBU(extracted from The history of Guite)Gelhtu H.Lianzamang Guite
BUNG 1
NIGUI-GUITE: Songthu’tapa,chinglung’tupa,Zo tu-sawn-1. Shanglung in Miachal a suang,
2. Miachal in Dialachal a suang.
3. Dialachal in Nelachal a suang.
4. Nelachal in Tungchin a suang.
5. Tungchin in Zo(Chawmkim),Pong(Shan),Karen,Wungpong(Kachin)leh Tasen(Meitei)-te
a suang, a suang.
6. Zo in chinlung leh Sunglung a suang.
7. Chinlung in songthu,Somgza,Songkip,zahong,Hangmi,Songhen,Songmang,Khawthang,
Thangtawl,Thangthurip leh Chinhil a suang.
8. Songthu in guite,thangpi,sattawng,samte leh Neirawng a suang.
Shanglung apan guite chiang khang kua apha hi.
9. Guite in Tuahchiang leh Nivang a suang.
10. Tuahchiang in Lamlei,hauzel leh Dousel a suang.
11. Lamlei in Chingkhuoh a suang.
12. Chiangkhuoh in in leimang lrh ngaihte a suang.
13. Leimang in Khuohmang leh Kipmang a suang.
14. Khuohmang in mangvum leh sinte a suang.
15. Mangvum in Ngeknguk leh suahsin a suang.
16. Ngeknguk in Bawklu leh thatzui(Khuphil,Sianthum,mangzou, Khupkhuai,Guileng,
Khupthuam,Hilsia,Neihvup-te pawtna) a suang.
17. Bawklu in guisum leh duhlian a suang.
18. Guisum in matlun leh galte(Ralte)a suang.
19. Matlun in Nuangmang a suang.
20. Nuangmang in mangpi a suang.
21. Mangpi in manglun,Khuptong leh Valte a suang.
22. Mang in tonlun,Hatzaw,hatlang,hatlei leh langel a suang.
23. Tonlun in Gouvum leh Mungsong a suang.
24. Gouvum in tongmang leh minvak a suang.
25. Tongmang in guigen a suang.
26. Guigen in guimang a suang.
27. Guimang in vummang,Guilah leh Mangkim a suang.
28. Vummang in Vumsun,Thangpum,Thangpau a suang.
29. Vumsum in guilun a suang.
30. Guilun in Thanggou,lammang a suang.
31. Thanggou in Mangpum,Buansing,Hauhsim leh Tonsing a suang.
32. Mangpum in summang,Lunngul leh Paungul a suang.
33. Summang in Pumgou,Smpum leh kailun a suang.
34. Pumgou in mangsum,Goupum,Paulun,Lunpum leh Pumpau a suang.
35. Mangsum in goukhothang,Kamlian leh Phungpum a suang.
36. Goukhothang in Sumkam,Ailian,Pautual leh sumlang a suang.
37. Sumkam in Thangpau,Zamkholian leh Liankhosum a suang.
38. Thangpau in Kamzamang a suang.
39. Kamzamang in Jangkholian a suang.
40. Jangkholian a Khansih ziak in,apu Thangpau’nau zamkholian tapa Upapen Mangkhanthang
in Gam’ a luahta hi. Hausa leh vaihawmtu hihna Innpipa ngahta hi.
41. Mangkhanthan in Lianchinpau leh kamkhenkham a suang.
42. Lianchinpau in Pauminthang a suang.
43. Pauminthang guite in Paumangmanglun guite,Khanmuansang guite leh Khamginsiam Guite
a suang. Pauminthang in hiai lai a kigelh ni tan in Hansip khua ah Guite Inpi’pa(Lamjang)
Hihna toh hausa leh vaihawmtu in panglel hi.

Thu Pil

ıɯoz ıd ɯnns~: by
1. Mi pan pih a na ki theih pian leh zong,a maute kiang pan thuh kikna phim biltong bek zong va lam en duk duk se ken
2. Kam siam delh in tai tai ken, na meh kan ding kang man kei ni teh
3. Kam khum teng teng ah nuam sai sai ken. Na nunglam pan a khuttum toh ong ngim den hi
4. Kam khum sang in a na sep ah itna na muh na dik in ging zaw in. Rif. Na bil sang na mit a muh um zaw in
5. Aw khal teng teng na lauh leh na pilna ding tampi mulo ding hi teh
6. ZOMI proverbs IN my Ownwards
7 Inkuan( minam) sung mipi tam zaw zaw pai na lamah pau se loin pai pah lel in. Bohsing na lu ah tu leh maimang thei hi.
8. Hotel ah na ngaihzong nu toh ann na nekkhom ciang un, ankam tui hop ging kauh kauh kei in.
9. Pil iki sak na khat a om ciang mi phah ding ngak zaw leng. Aih kei leh olno cik a mihai ki suak thei hi.
10. Mimol in a sum neih teng toh saikel lei in a pilna va hilh koi koi in a sum bei hi.
11. Mipil na tel ciang un sum haute  tel in.
12. Mi hau na tel ciang in, mi chidam, a minam dam, annek ding zong thei/Sem thei te tel in.
13. Mi zat tak no khat na suah na ding bul patna in ထန္ cih bek at thei in
14. mite mol bol pi pi in, i bial nu/ bial pa ka ni. cih sangin nomau cih te hing e ci le cin MGNREGS ong pia zaw ding hi

Wednesday 12 August 2015

Zomi 1900 ma lam

BC 2000

Hih hun laiin i pu i pate Tibeto-Burman dangte tawh Sengam, mal-sak lam Kansu kuam, Lanchou khawpi kiang, T'ao lui ngei tengah teeng dingin ki-ummawh hi.

BC 1027-256
Sengamah Jo (Zo) vaihawm lai.
BC 221-207
Sengamah Chin vaihawm (Chin Empire) lai.

BC 4

Kachin leh Zomite piankhiatna i pu i pate 'Kung-han Ch'i-ang' (Ch'i-ang hiang khat)te, Sengam Szechwan kiimah teng uh hi.
BC 1

Mekhong leh Yangtze luinak lamah teeng uh hi.  Pyu ten kawlgamah Sri Ksetra khuapi saat.  Zomite'n Payagyi khua saat.
     

4 AD
Zomite in Dangka (Taka) na na nei khin dingin ki-ummawh hi.

6
Chindwin zanggam tengah na na teng uh hi.

108
Pagan (Pugam); Popa (Pupa) mual kiimah teeng (Dahpa? Penglam? te hun)

600
Pyute Kawlmi suak; Kanyante Rakhine-mi suak; Thet mite Chin (Zomi) suak.

750
Zomite Minbu,Thayet, Aunglan (Myede), Natmauk,Taungdwingyi, Pyi-ah teeng.

800-50

Zomite in Kabaw valley tung. Khampat khua sat (Khampat pen Zomite sat hi ding hi:  Khampat khua pen zang leh kham kipehna, kham kipatna ahih manin Khampat a kici hi ding hi.   Mualtunggam genna 'Kham' cih kammal pen Zomite bek nei hi.  Hih kuam tengah hun sawtpi kiteeng uh hi.

1044
Anawrahta in Sukte zoin Kumpi lian masa suak.

1084
Kyansittha zi Kumpinu Thambula (Zomi)

1200-50
I pu i pa ten Khampat khua-ah Mawng (Bung) kung suan.

1254
Narathihapati zi Kumpinu Saw (Zomi)

1250-300

Khamtung tung; Ciimnuai khua sat.  Eimau sunga makaite-Songthu, Songza, Songkip.

1355

Leng Tong Hoih Ava mangpa zi. Zo minam hiang khat 'Maring' mite Manipur gam tung ding in ki-ummawh hi.  Vangteh (a min masa - Khumnuai) kisat ta kha ding hi.

1364

Zomite Chindwin gunpang phaizangah Shante tawh teengkhawm, Sagaing, Monywa, Dipeyin, Yinmarbin, Mintaingpin, Pale, Gangaw, Pauk, Htilin, Ngape-ah teeng.  Sibani khua-ah Zo Tualsong 15' sang tudong omlai.

1370 AD
khawhkhen, Kawlpi (Rajagya-Yesayo) tung.

1400

Hih hun in Zo minan pawlkhatte Tripura gam tung dingin ki-ummawh hi (Halam,Hrangkhawl,Darlong Kaipeng etc).

1450-700-
Luseite Lentang le Ciau kikal ah teng.

1400-1500:  Thang Ho leh Lian Do; Cing Khup leh Ngam Bawm; Galngam leh Hang Saite Ciimnuai, Geeltui-ah teeng.

1250-1900: Eimau beh Hausa,khuasat leh Ukpite makai-in ki-uk. Lai kinei loin khangthu kicianteh lo.

1500
Zosuan 'Anal' te Manipur tung ding in ki um mawh hi

1570
Guite Pu Gui Mang in Tedim Khua Sat
1600  Khumi mite Paletwa tung ta mai thei.

1650-700
Luseite leh Paite mi ten Ciau kan ta uh hi.

1700
Alaungpaya kumpipa in khamtung galkap la in Syrian gam sim.

1720-30
Mara ten Simtuipi tung ta dingin ki-ummawh hi.

1750

Thado-Kuki ten Manipur gam tung khin uh hi.  Biate mite in tua-a Cachar mun tung khin ding in ki-ummawh hi.
1750-850  Lai mite Mizoram tung dingin ki-ummawh hi.
1775  Lusei ten Zawlbuk/Sawm neih kipan.
1777  Khamtungmite in Chittagong sim.

1800

Zahau leh Khuangli tawh kipawlin Kam Hau in Thahdo gam la-in uk. Taisunte (Falam) in Lophei sim. Taisunte in Khuasak sim. Zahau leh Khuangli kisim. Taisunte in Mualnuam sim.  Hualngo leh Sukte kisim.

1813
Rev. Adoniram Judson Kawlgam tung (Missionary masa pen)

1820

Hatlang Pu Mang Gin(Mang kua) Tedim ah teeng.  Tedim gam sunga Hausa thahat leh minthang kuate:
Tedim         -   Mang Gin     -   Hatlang
Vangteh     -   Pum Go        -   Guite
Dimpi          -   El Thuam      -  Naulak
Saizang     -   Vung Vial      -   Hatzaw
Kalzang     -   Sung Hang
Thangnuai -   Mang Sum    -   Thawmte
Khuasak    -   Mat Tuang    -   Galphuak
Thuklai       -   Suan Thuk    -  Sumniang
LimKhai      -  Neih Tuang
1830-850  Hmar ten Manipur gam tung uh hi.

1840-1868

Tedim khuapi kiphut kik.  Kam Hau in Mualbem pan Tedim zuan.  Hausa - Pu Kam Hau, Galvaan - Pu Mang Gin, Thuzeek - Pu Khoi Lam.  Meitei galpi zo.
1856 
Kam Hau leh Zahau kikopin Manipur uk.
1856-1859  Sim leh

1856-1859  Sim leh mal ki do hun.(Mizoram)
1857  Tedim sim ding Meitei 1500 kuan, Meitei in lel.  Zomi leh Meitei kido khatveina.
1862  Mautaam Khat veina.
1871  Guite Innpipa Go Khaw Thang Meitei ten man.  1872 in Phaipi tonginn sungah si hi.
1872 
Vai khan Khatveina. (Mangkang galkapte Lusei gamah a khatvei lutna uh)

1876

Guite Innpipa Pu Sum Kam leh Meitei Leengpa ten kilemna bawl.  Guite mi 2000 khawng in Lamka gam tung.

1884
Aksi kiat kum (3-11-1884).
1886  Mangkang-te’n Zogam (Cin hills) sim kipan.

1887
Capt. Raikes makaihna tawh Mangkang galkapte Kawlpi tung.   Vai khan Nihveina (Mangkangte Lusei gam lut nihveina, ciah kik nawnlo).

1888
Capt. Raikes in Zogamah Mawtaw lam sial ding ngen, Zomite'n phal lo. Oct 17-29 sungin Zomite in Mangkang 12 that, 122 hingmat, thau lawng 4 leh La 4 man khawm.  Sihzang in Kale gam sim.  Taisun leh Sukte kipawlin Kawlzang sim.  Kam Hau leh Sukte kipawlin Kangyi sim.  Sihzang in Mangkang lambawlte suam.  Zokhua, Khalkha, Sukte kipawlin Kumpi do sawm.  Taisun mi 1000 in Sihaung sim.  Capt. George White in khamtung mite dona dingin India galkap Battalion Khat leh Assam kooli 2000 ngenin ngah.

1889
January 23 ni-in Sir Gorge White, General Faunce, Major Raikes thuamvum tung, Zogam do ding kuan.  Feb.4 ni-in Khuasak la. Feb.13 ni-in Buanman leh Thuklai la.   Vangteh leh Saizang la.  May. 4 ni-in Siallum kulhah kikap, Mangkang bu 3 leh galkap 83 si, Surgeon khat in V.C ngah.
Tedimah kap leuleu, Tedim a hawm in la.  Mangkangte 120 si 70 liam.  Tedim inn 300 Tonzangah tai.  Inn teng halsak. Thangmual pen "Fort White" kici.  Mizoram sim lam panin 'The Expediton 1889' lut, haksatna tuak loin Lunglei luak.  Kulh bawl uh.

1890
Sept. in Tonzangah kikap, kilemna bawl.  Upa teng tawh maam  (photo) zaih, upate'n thei lo, thau sa-in lau. Oct. kha sungin Khaw Cin si, a sanggampa' tapa Hau Cin Khup in a za luah.  Hau Cin Khup, Thang Khan Pau, Gin Za Thangte Rangoon kipaipih.
Mangkang Kumpiin Mizoram a uk kipat.  25.9.1890 niin Pasal hangsan Khuangchera leh Ngulbawka Tlawng lui ngei-ah Mangkang ten kaplum.

1891
Thantlang la ding kuan, kido, Rs. 5000 gaam.

1892
(Jan. 27-29) Zo minam teng gam khatah koih kik nading ngaihsun 'Chin-Lushai Conference' Fort William, Calcutta-ah kibawl hi.
April kha-in Thantlang la zo. Oct 9 ni-in Pumva leh Thuklai kikalah Myo-ok suam. kap lum, mi thum bek suakta. Mangkang ten suah lam Zogam bup nuaisiah zo.

1893
Zogamah thau khempeuh kikhawm, lawng 7000 pha. Kaptel la, Oct. kha-in ukpi 49 Rangoon kihawl pih.  Khuapi teng sikkhau kizom.

1894
1.11.1894 niin Rev. F.W. Savidge le Rev. F.H. Lorrain-te Mizogam tun hi.  (Khristian Missionary masa pen).  Mizo lai - A, AW, B, kipan.
Jan-Feb. sung B.S. Carey in Cin hills leh Manipur gamgi bawl, Cin hills khen thum kisuah- Tedim, Falam, Halkha.

1894-95
Mikang kumpi in Falamah Political officer koih.  Falam leh Halka-ah Sikkhau-to, Thonginn, Zato inn, leh Sumkepna (Treasury) kibawl.  Carey leh Tuck in The Chin hills bu gelh.   Zogam pan siah (Leiman) Rs.17,572 kingah.  Carey leh Ukpite kilemna bawlin gam khensak in, Kam Hau uk khua -167, Sukte uk - khua 20 leh Sihzang uk khua - 16 suah hi.   Manipur Khristian missionary masa pen Rev. W. Pettigrew (Ukhul khua-ah).

1895
(September) Kawlgam' gamkhen khat (province) in Mikang kumpite'n Zogam hong ciapteh sakin Kawlgam tawh hong gawm.  Mizo Laibu neih kipat kum.  21-8-1895 Lusei pau tawh Thukhunthak Luka laibu nei.  Sim leh Mal-a kikhen Lushai hills pen kigawm hi.

1896 
Chin Hills Regulation Act kibawl. Hih Thukhun tawh tu huna Chin State, Mizoram, Manipur singtanggam teng uk. Ukpi hong piang:

Tedim gamah Pu Hau Cin Khup
Lumbanggam ah Pu Hrul Mung
Falam gamah Pu Thang Tin Lian
Haka gamah Pu Kio Mang
Taichun khua-ah Pu Con Bik
Matu/Mindat gamah Vumthumaung

Chief Commissoner S Sir Frederick Frayer Tedim, Falam, Khalkha hawh.  Mizo biakinn masa pen kipan.  Kawlgam (Chin hills) leh manipur gamgi kikhung hi.

1898
(2-4-1898) Mizoramah Sangin kipan.   Mizo pau in Thuciamthak - Luka leh John kizo.  Mangkang ukna deih loin Zomi makaite’n Mangkangte  langpanna bawl. Mikangte in Zomi makaite bawlsia.

- Pu Thuam Thawng (thong sungah si)
- Pu Kai Tuah (khantawn thong)
- Pu Taang Pau Dal (thong sungah si)
- Pu Ngul Bul (Mangkang ten that)

1899
Chin hills-ah Christian Biakna tung; Missionaary masa pen Rev. A.E. Carsonte nupa, March 15 niin Halkha tung.  Pu Pau Cin Hau phuat Laipian Biakna leh Zomite Lai neih cilna.

1900
Zomite Laisin kipatna, Biakna thak neihna. Pa Pau Cin Hau in Maang mu. Mr. B.S. Carey in ukpi teng tawh kilemna bawlin sialngawng ban. Hau Cin Khup Ukpi-in kikoih.  Mizoram, Mimbung khua-ah Guite Innpipa Kam Za Mang a phat mahmah lai tak hi in, Aizawl DC leh Tedim pan Mikang ulian Dickman ten Mimbungah pha uh hi.  Lushai hills leh Chin hills gamgi kikipsak hi.

Friday 17 July 2015

Gal veng tu

Tu lai gal vengtu mikhen khat in i biakinn pulpit tungah minam dang mizogam lam khong thu gen sak/ cial hang a hih bang ci ngaih sut na hia???
#### "Hi bel haksa kei e. Nungak tangval lai in. A nasep leh kam pau ki zui in ki en a. A nasep in guu hi hen lan a kam pau bang zah in khum mah leh zong na ten pih ngam diam? Pau tam kei mah leh a nasep in hiinna gimnam a hih nak leh nungak leh taval ki teng pah pah lel hi.
Tua aih manin kam pau sang nasep ah ki en zaw hi. Tua aih manin leitungah kuamah cing ki omlo in, mi neu pen pen leh milian mihau pen te in a kikim a i neih khat a om sun pen mihing mittang hak khat aih nak leh manphatna(Pasian bawl)  khat i neih hih pen kisuk siat sak pen leitung leh Pasian dan ah khial hi him him hi. Tua aih manin Jesu in Gul leh Ui lak ah na ki kem in a cih pen  len cip phot leng tuhun a ding phaa sa ing"  ciin dong hii.

Sunday 12 July 2015

Kua ten bang gen??

1."Zogam ah november ah kitelpi ong om hi ta leh tu a i neih sa zomi MP ten zogam a ding na sem ngam lo in. Aituam zonna toh state bup state bup cih suan lam in zomi gam i neih ding tampi midang ong piak sak in, midang mai etna ding in na sem zaw hi. Tua bang aih ciang in. Tu in zaw, gentehna na in. Na zi na it na? Cih dot dot kul lo a a itna mite mitmuh a ki lang sa te mah in, a zi hak sat hun in zong a mai ah ding ngam aih ciang in. Tu hun ki tel pi ah zomi a gam tat nun tak na ah a itna ki lang sa te mah in zogam a ding i tan ai ding ah na ong sem ding hii"  cih zogam mipi in ginna ki nei hii.

Tuesday 10 March 2015

Itna Bulpi Pasian A Hi Hi



KHEN KHAT NA
ITNA
I

1.PASIAN ONG ITNA LEH  ITNA DAN
           
            Pasian in leitung a it manin, a tapa Jesu tungah lei leh van thuneih na teng teng pia khia hi. Mathai 28 :18
            Bang hang a Evil eh Adam te Eden huan pan a it mah mah napi in holkhia se se a, a mah toh kizopna ki tatsak a hi hiam? Ong it a hih leh bang cia a mah a boltu in zompah lel lo a hiam? Hih pen dotna om thei hi. Mihing ngaihtuahna in bel hi mah hi.
            Himah leh zong nang na zi na it manin na zong sem sak loin innah in na ngak sak a. Na vak thak ding chiangin nazi kiang ah omdan ding na deih loh zong khat bek na hilh zel hi. Tua na deih loh na hilh zel pen na siantho na pen kei a hi a, hih na siantho na na hih nin kei ding hi. Hih na siantho na peuhmah midang lak ah nong hi nin sak peuh mah leh na hih nin ni ni in i nupa hihna ki tat hi pah ding hi na ci den in gamah nasem in na kuan san hi.
            Nikhat tak ciangin na lokuan kal in midang toh nupa hihna na hih nin ta hi. Na gen na sak loh hi lo bang ci bangin na ngaihtuah hiam? Nang innna lona teng sem a, buai mah mah. Na zi in a su pheng phah a khung ziu ziau sak cin a, a khut me a tat ding zong na phal loh. Na khopih tui pih ten na omdan uh ong thei kil kel lai.
            En bel i tate hang ciin a nu hang zong hi zo phial mah leh i ki mai sak thei hi. Hih tak ah i tate pen ei leh i zi ki kal ah palai na sem hi. Tuabang mah in Jesu pen Pasian leh mihing kal a palai na sem hi. Himah leh leitung leh van tung boltu Pasian pen in leitung a it mah mah man in itna dan ah; Leitung leh vantung theih ah Evi leh Adam toh a ki khen ngai hi. Tuabang mah in leitung leh vantung theih in ka it leitung ka tan khia ding in a tapa ong sol hi. Eite in zong ka zi ka ngaih hang hi lo, ka tate ka it man hi ki ci in, i zi in mite lakah ka it ka zi cih loh tak non lo hi. I Pasian belin ong it manin vantungmi te kiang hi mah leh, vanmite lak ah zong hi le zong ka it leitung ong ci gige nuam lai a hih ciang a, a mah ong it tu i Pasian in a thuak phot ngai hi. Tua zoh ciang a, a bulpan a pan thak nungak leh tangval ki hel thak bang a, i Pasian in ong hel thak hi.Na it pen na ngaih pen toh na ki khen ciang bang zahin na thuak a? Tua a hihmanin itna pen Pasian pan a ki pan hi.
            Pasian in mihingte a it man in itna dan ah Pasian leh mihing a ki khen phot ngai hi.
************
2.  ITNA KRISH AH

            Krish in ong it manin leitung ah ong piang in, lei mihing hihna leh vanmi hihna nei kopin lei ah ong vak hi. Leitung mite a it manin pa thuciam te a kem gige a, pa thuciam a tang tun na ding in, a lei mihing hihna toh a thuak hi.Leitung mite gupkhiat kulsa lo hi ta leh vantung ah pa kiang ah nuamsa tak a omlel ding hi. Leitung hunkhia ding ,Krish, ding Jesu seh a a omma in. Pa tak lam a tu mikhat in leitung gupkhiat theihna ding laizial a sung a chiamteh na sagih a kichiamteh leitung gupkhiat na ding a toi a, vantung mi mihat takin hih laizial a hong tak a a melchikna te phel tak leitung, leinuai, vantung a zong a kuamah a mu zo kei a, himah leh Humpinelkai David suan in hong tak hi cih mang tutphah tak lam a upa khat in a theihciang John hilh in, john a kap lai a them hi. thup: 5:1
            Nang zong mite sang a na hih theih tuam bik, kuama hih theih loh na khat ah seh in omle cin itna, tupna tak tak lo toh haksa tak tak na palsat ut diam? Jesu in palsat hi. Jesu a mat lai in, Peter in namsau toh galkap mang pa bil a sat thaksak laiin, tuzongin ngen hileng kapa kiang van galkap te tul somsagih leh tulnih kapa in sol theih lian ding om hi. Ken ngen hileng kapa solna ki tangtung sak zolo ding a, leitung gupkhiat hilo ding hi ci hi. Hih in pen eite Jesu in ong itna ngiu ngeu toh ong thuak hi. Tua a hihman in Krish ong itna leh Pa ong itna kibang hi. Itna bulpi pen pa hi. Mathai.26:51,Marka.16:27


3.  ITNA  MIHING  AH


            I john. 4:7  It tak te aw. Na ki it tuah un. Itna pen Pasian pan a ong piang a hi a, itna nei peuh mah in Pasian a nei na hi uh hi. Kuamah in Pasian ka mu na ci ngei kei uh a, na ki it uh leh Pasian na kiang uh ah a om a, a man ong itna zong eiah ki cing pah lel hi.
            Tua a hih manin itna in dan teng teng zohna hi a, itna a omna ah dan a om lo hi. Dan pen a bei hi lo hi. Tua a hih man in Jesu pen Pasian in mihing te a itna anlom hi. Pasian’ itna anlom pen van pan in ong kumsuk in leiah gupkhiatna thu ong tang ko hi.
            Jesu in kei pen Moses thukhamte beisak ding in ong ummoh kei un. Tua thukham te hih bucing ding a ong pai ka hi zo hi ci hi. A hang pen Moses hun lai in i damna ding in nisagih ngai Pasian in ongci thei hi. Himah leh itna leh hehpihna toh ni sagih pen dak kal sagih zong insuan thei hi. nai sagih a hih kei leh  minit sagih a hih kei leh second sagih zong in ong suan sak thei lai lai hi. Jesu in itna hang toh bot tom thei in, bot sau thei lai hi. Tua a hihman in itna a omna munah dan cih om tuan lo hi.
            Tuabang mah in i Toupa Jesu in upa som sagih te a sol laiin, a mah a deihlo khua te kiang ah, a khonol ah pai un lan, a kho sung leivui na sik buan te uh a khonol ah tat khia un lan, a maute kiangah tun Pasian gam ong tung ta cih gen un lan paisan un. A maute thuak dan ding pen Sodom leh Gommora thuakna hang zong mulkim huai zo ding hi ci hi. I Toupa Jesu in ngiamcik a itna ong zuak lai in ina lei kei leh denciang thukhen na hun ong tung leh Krish in itna a zuak ki lei thei non lo ding hi.
            Leitung a hinna nei teng teng in Pasian min thupit na a gensuah hi. Tua a hihman in eite zong i hinna in Pasian min thupit na a gensuah na ah panmun hoih i tan lamtak ki thei siam in, eisang a tanmun a ngiam zo te toh Pasian ah na mun khat, singmam khat, zongkhom i hih lam i ki theih ngai hi.
            Itna in kizop khomna hi a, Jesuin kamin a, mi nih kithutuak a, ka kiang ah a deih uh a ong nget uh leh ka toukhom pan ka sang ding hi ci ngiat hi. Hih in ki thutuak ding, tampi pha ding in keima min a nasem ding cih a deih na hi. Gupkhiatna thu pen den hunciang mite bilah zak theih loh hun ong tung ding a, tua hun ah HAI HUAI na sep toh ki bang mah leh Krish lam a pi lut theihna lampi a tot leh, van a ka pa lungdam mah mah ding hi ci hi.-------Tua dan in gen hi ci a,inkuan sung kitap zak sang a, thu leh la theilo bang a om mai mai a, mi tampi phak hoih zo hi.
4.  ITNA  PASIAN  GAM  LEH  I  MINAM  DAM NA  DING  AH
            Leitunga thil bolsa te lakah thunei pen ding in Pasian in mihing te a ong bol i hi hi. I gil a kial leh Pasian bolsa te i go thei a, i ki sap uh leh va pai in i sat tan thei hi. Ei hih na thei ding a i theih leh i that thei hi. Himah leh i ki sap loh bang mah hih siat theihna thuneihna kua man i nei kei hi. Nek theih lah hilo ei hihna thei ding ci lah hilo, ganhing om mai lai khong hih siat mai mai ding hi lo hi.
            Ei hin na a hiam? i pan khomna a hiam? ong hih buai sak tu te pen gal dou ki ci hi. Kumpi David zong sisan suah tam pen pen hi in: a tul som som in gal that hi. Tua a hih  manin Krish hangin bangkim i hih thei a, bangkim hih a siang hi. Himah leh hih i sep ding in ei a ding in a hoih diam cih ngaihtuah masa lo in hih masak loh ding hi.
            Mi nam damna cih ciang in, inkuan sung damna cih na hi a, inkuan sung damna i cih ciang in mimal khat damna hi. Tua a hih man in gam lah nam damna ding in kua hiam poimoh? Nang cih na hi mai hi. Jesu in mite lak ah keimah ong gum te Pa kiang ah zong ken ka gum ding a. Tua mahbang in kei ong gum lo peuhmah keimah ong lang pang hi a ci hi. Ei zong mi khat in i minam a ding a hoih lo khat, sim mohna hiam khat a  gen leh i minam i gup ngam ngai cihna hi. Tua thu neucik bang a lang ciamnuihna pen mokna lo hi. tun ong tun kei leh den hun ciang a mi simmohna kam mal ong suak ding hi. Tua a hih manin i Toupa in na kam mah mah uh na veng un ong ci hi. I kam pau pen nasep hi kei leh zong na gen na gen leh khatvei ciang i gen gen in ei mah i su kha ding hi. Tua a hihman in nukik pakik nei hileng zong ka it ka it ciin i kamin i gup niat leh a tak ah zong ki ho thei lo hi. Tua lo a a hoihloh na bek bek i gen leh midang te in na nukik bang ci e. Cih mah toh thu ipan ding a, nang theihna sang na nukik nang toh omkhom gi ge omdan pen aman gen pih ding tam thei zo ding hi. Mihing lungsim pen i kam pau toh ki zui hi. Na tate a pi te a pu te ngai ding a deihsakna thu na hilh leh a pi apu a ngai ding a, tua hilo a midang bang a na koih zam mai mai leh a pi leh a pu i ngaihsak lo ding hi.
            Tua a hih manin inkuansung thu thusia khong  mite theih ding pen ki ven ding, I kiven kei a, mite zak a i gensiat leh i kiang a ten eimah toh ong simmoh ding hi. Hibang mah in minam khong miten no tua beh tuate ci deihsakna lianpi ong piak som ding a, tua bang khong a mau toh kisai naom hetlo deihsakna piak khong gu ei muam muam hi.  Deihsakna bang a lang letsong van man tampi man mi’n ei piak leh lung dam tak a san lel a, himah leh mai lam hun ah i tu i ta te khang ah mittui luanna i gokhol sak sangin tu a anngol a i sih leh zong hoih zo lai hi. Martyr cih na hi. Minam sih sang a khat in a hinna piak na.
            Sum leh pai  te pen leitung vaihom na ah thukim a bol suah theih mai a, himah leh gam pen leitung ah letmat khat zong ki behlap thei lo hi.  Tua a hihmanin i gam leh i minam ah ciang ni. A thei tel siam ding in Krish in thupha ong pia ta hen.  
************

5.  JESU  IN  VANTUNG  TOHTANG  PETER  KIANG   PIA  HI
            Itna pen vantung tohtang hi nai lo hi. Vantung tohtang i neih takciang vangamah zong i mang non kei ding a, i hong in i lut ding hi. Itna pen dan teng teng lak a gualzohna hi a, itna bulpi Pasian zong eite kiang ah a hong om pih pah hi. Vantung tohtang pen Jesu in a tuam in Peter kiang ah a pia hi Mathai. 16:13. Jesu in Peter kiang ah thumvei kei nong itna cih a dot zohciang in Jesuin ka tute na kemin, hih suang pi tungah ka saptuamte ka phut ding a, lei a na hen te vanah zong hen a hi ding a, leiah na phelh te vanah zong phelh a hi ding hi ci hi. Hih pen vantung toh tang pen Jesu in tun upa te kiang ah pia khia hi. Polpi pen Jesu hi a. Polpi vaihom te pen Toupa Jesu min  a ki vaihom, a ma a hi. A nuihzak/ a hai huai himah leh mite thalop a Jesu min a  kipaikhom tampi suak phahna a hih leh i Toupa lungdam mah mah hi I Kor. 1:21 Tua a hih manin i lopna te ,i hatna te, i damna te , i khosakna te.. Aw Toupa na heh pihna thupha ka neihsa bangkim ah ki thei: Na thuloin ka hinkhua, ka neih teng teng  zong bei ding hi.
            Jesu in Peter pen Satan ci in na sam a, himah leh vantung tohtang Peter, kem sak hi. Bang hang ?
            Peter pen mi hi zat zat , leitung mi hihna mah mah toh mipil khat a hi a.A hang pen mite omdan lak pan zong mite lungsim thei siam ziau ziau, tu lai kam hi leh politician- mah mah hi. Jesu pen a hih na, Krish, a hih lam bang pen a thei siam /theitel pah lel hi. Jesu nasep te pen a mah zongin ka hih thei ding hi ci in, Toupa aw kei zong nang hih bang in ka hih ut hi ci pah lel hi. Tuitung a Jesu khe a apai lai in zong Peter in Toupa aw thu pia in kei zong kong pai theih na ding in ci pah lel hi. I Toupa zong thupia a, Peter zong a khe toh tui tung ah pai thei pah lel hi. Miten hipa zong hi mah lo mo, Jesu nung zui gi ge hi mah hi lo mo ci a a ki ho na bek zong “Ken thei mah mah keng tua Jesu” ci in ki kem ziau ziau in a hinna ven na ding in kam pau ziau ziau hi. Himah leh Jesu in Ak khuan ma in kei thumvei nong taisan ding hi cih a theiih tak ciang in. Peter zong kap in, kisik in lei tuan hi. Himah leh Jesu in ama ai tang a ding dingin , vantung tohtang kemding in Peter seh hi. Mathai 14:22,
            Tua a hih manin Peter pen Jesu in a mizia pan zong kagam zai sak tu dingin hih hoih hi ci a na seh hi. Gam lei siah hi mah leh zong Jesu ke tai pah vat a, eite Pasian polpi te in gamsiah piakngai diai ta ci lel zong a hi thei hi. Toupa aw gamsiah ong khon veh aw, bang cih ding? Ci in a na dong pah hi. Jesu in i piak ngai hi, va pai in lan len va deng in lan ngasa na man ding a, a kam sung phen le cin dangka sik na mu ding hi. Tua pen i gam siah ah na pia ding hi ci hi. Tua a hihman in Pasian thu te pen van tung a zat ding a ong piak hi loa, Jesu in amah ngei in hidan in na gamta ding uh hi ci a, leitung ah ong piang a, ong kum suk a, leitung na te i mitmuh lai ngei in a zoh na i musak hi. Halelluiah . A telsiam dingin Zomi te Toupan Thupha ong pia ta hen.
6.  DAN  LEH  KRISH
            A bul ah lut kik leng, Pasian leh mihing a ki khen tak ciangin Pasian in mihing te toh ki zop kik theih na ding DAN / THUPIAK som Moses tung pan ong pia khia hi. Hih thupiak som te toh miten Pasian na ana sem uh a, mipi te mah zong a lung uh a kim zo kei uh hi. Hih dan teng teng zo ing a ci te kiang ah  zong Pasian om lo hi.Koiah om ahi hiam ci in kizong a Karmel mual ah Pasian om in Pasian kiang a thum ding ciang in Karmel  mual ah kah in thumna va nei hi. Pharisai te bang diak pen leng masel tan pha in som a khat na pia in, Pasian na zong uh hi.
            Tua lai tak a Israel mite in a ngak lah pen uh bang a hiam cih leh, Mesiah eite gumpa leh hun pa, Immanuel- eite toh Pasian omkhom cik ciang ong tung ding hiam cih a na ngak lah mah mah uh hi. John bang nang Mesiah na hi na ci in na um moh uh a. Mesiah ong pai ciang in eite hong gumkhia ding a, a mah pen eite kiang ah om gi ge ding hi cih na thei zo hi.
            Tua a hihman in mihing te Pasian mai ah kua mah ki cing zo lo in. Hoih i ki sak na te bek zong Pasian mitmuh in ki kihhuai lua lai hi. Tua a himanin Pasian cih pen a na lo ngam mai mai lo hi.   
            Mesiah ong pai ciang a lamet loh na lam ah ong suak in. A na lamet na  dan in thupi tak, A man a mi Judah te sahkhua  biak na pen i dom sang sak ding a,  tang a i pi, i pute dan te ngai sang ding hi. Ei gen thei tak a ana don gi ge te pen dinmun sang tak ah i koih ding hi cih lam etna lian pi na nei uh hi.
            Hih hunin Pasian in amah Pasian  a hihna gensuah na ding a hiam, a mite lakah gen ut a neih te gensuah na ding a hiam, a mi deih him him, a mi muanhuai tuam deuh a hiam te bek kiang ah Pasian ki lak hi. Tua a hihman in DAN pen Pasian i kiang a a om na ding, mihing leh Pasian i ki zopna ding in  cing zo lo hi.
            Tua a hih man in Pasian in ong it luat man in gupkhiat ngai i sa tei tei hi. Mihing te gumkhia ding a sisan ngei a tan khe thei ding leitung leinuai zong in a van tapa  Humpinelkai David bulpi in leitung gupkhiat na ding melchikna sagih a kimelcik lai ki zial thupi tak in hong hi ci in van miten a mah phat hi.Thup.8:1
            Hih hun in a kim lo in i thei in, i kim lo in Pasian ina mu hi, tun a kim zo ong tung ta, dan teng teng a kimna. A kimlo toh siam tan na omnon kei ding hi. A kim pen Krish hi.
7.  HIN  PIH  NGAM  ITNA
            Pasian in leitung ei hinpih na hang in, a it mihing te toh kikhen a, tuaciang in lei leh van thuneihna teng teng a tapa khut ah pia hi.
            Krish in ei hin pih ngam na pen a mah vanmi lei ah ong piang in, ei hin na dingin singlamteh tung ah a hinna pia hi.Krish in ong thuak sak in ong si in ong thoh kik na pen leitung in hinna i ngah na hi. Krish ong thoh kikna in ei a ding a ong thuak na te teng teng, a na sep theih zia te teng teng lei leh van theih in gupkhiatna thu pen a dik lo thei lo hi cih teci pi hi. Thupi tak a gualzohna toh a gen bang ngeiin tho kik hi.
            En zong i zi, i ta, i inkuanpih  leh i minam a hin theih na ding in, i sep a, i bol a, i ngaihtuah ngai hi. Ei te in ka minam ka it ci in, in pi tung pan kia suk leng. I sih hang in i inkuan sung a hing diam? I minam a hing diam? Hing lo in, nek ding zong nei lo in, an nek ding nei lo in, an ngol in an ngol sang mite sila ah hiam, guta ah hiam, inkuan mang thai ki hi ding hi. tua a hih manin en i hinna itanna in i inkuan zong a hinna tan in, Inkuan sung a siat leh i minam sia hi pah hi. Minam pum a sihna ong tun sang mi in a thuak na pen in, a minam hin na hi.
KHEN NIHNA
UPNA  LEH  NASEP

8.  PA LEH TAPA NASEP DAN

            John. 5:17’ Ka pa in tu dong in nasem den hi, tua a hihmanin ken zong tu zong in nasem den hing’ Jesu in ci hi.
            Pa in lei leh van leh a sung a teng teng teng a bol zoh ciang nisagih ni in tolnga hi. Tuazoh tuni ciang ciang dong  a nasep khol lo hi. Nipi ni in a mah i sam a, aman ei dong in i ki sapna bang bang ong pia hi. I nak a i vuih hip lut khatvei zong thei lo, in ihmu ngei lo hi.
            Krish pen leitung ah ong piang in, a neu a pan in a leimihing hinkhua ah zong om mai mai cih ki thei lo hi. A nungzui te gilkial a khua ah an zong a a pai kal in, Jesu in Samari tui toi nu kiang ah gupkhiatna tongko in, nungzuite ong tungin Jesu an a piak lehJesu in an a piak leh Jesu in ken an ka ne zo hi. Ka an leh tui pen gupkhiatna thu mihingte kiang gen hi ci hi. A neu lai in a  pa Joseph letamat nasep pan pih in, judah dan Sunnagog-ah sin in pai den hi. Kum somthum a phakma in leitung dan, Judah dan, teng teng sin zo hi. “ A mah pen pen thu theiin ong khang lian tou zel a, a mah pen Pasian leh mihing deihsak in om deuh deuh hi.” ci hi Luk.2:52. Pasian tapa pen Pasian deihsakna ban ah mihing ten zong deihsak ngai hi. Deihsak ki hi ding in mihing in i nasep na miten ong muh kei leh deihsak ki kai thei mai lo hi.
************


9.  UPNA PEN DAMNA HI
            Upna, Nasep leh Itna hiteng pen mihing mihin khua ah na lian pen pen a hi a. Leitung hinkhua pen hi teng hi ci leng zong ki khial lua lo ding hi.
            Upna pen i damna hi. I upna in i si sak thei in i hing sak thei hi. Upna pen lampi hi zong ki ci thei hi. Upna tuam tuam om in sa lam leh kha lam tan pha a upna lampi na ton hiam? Sa lam dam leh zong kha lam a dam na cih ki et tel ngai hi. Jesu in lei a ong vak lai a cina ana damsak te pen in hipa Mesia hi, Krish hi cih na um pah a, taksa lam damna ngah te in kha lamah zong damna ngah hi ci hi. A upna Krish lampi ah om khin ta a hih hang hi.
            Jesu pen doi ten zong “ Nang Pasian tapa kei hih se ding a van pan a ong kum suk na hiam?” ci in doi te lau in ling hi. Pasian Tapa cih zong um hi. Himah leh Krish pen doite gumkhia ding a ong pai hilo. Doite pen vantung pan a ama lalgam suan khe ding a a lang pan vantung mi,Mikael, leh a pol te hi a. Hih mikael leh apol ten Pasian in a itmah mah leitung mihing Evi leh Adam va them in, a sung uh ah gulgu va muam lut in, mihing kipiang sual ta hi.
            Eite bel Krish leh a saptuam ah ki baptist  sa i hih ciang in i upna hang a i damna te pen, dik lo thei hi lo hi. Milem bia ten zong a damna ding in a pasian uh bia in a mai ah bokkhup in a ngen uh hi. Ka damna ding hi ci a a up tak tak na in a upna in dam pih pah mai hi. Himah leh a kha paina ding uh tum tong in, a kha uh dam lo hi. Jesu in nungzui te kiang ah, hih na lamdang na sep theih na te uh khong, cina na dam sak na te uh khong, misi na kaih thoh te uh khong lungdam masa kei un. Tua sang  in van a na min uh a ki ziak hang in lungdam zo un ci hi. Hih na lam dang sep theihna te khong  a om mah ding hi na ci hi. Doi ten zong na lam dang tapi tak nei a, hinna bek bol thei lo hi. Mikael tu a doi i cih te pen nidang a Pasian nuai a pa a hi a, Pasian hihna suan khia ding a ki pan, Pasian in van pan a ei paih khiat a leinuai a a kalh cip pa pen Mikael hi .
            Tua a hih man in i dam na pen Jesu i suang na? Niteng hinkhua ah zong ei lampi man ton Krish lampi ton sung ah zong i damna pen nadang teng ki suan lam thei hi. Khen khat in doctor te hang ci a, khen khat in damdoi hang ci hi.
            Doctor pen nang ong bol ding a Pasianin a na koih hi a, damdoi te pen i upna a neu hang a i damna ding in i upna in a zoh loh hang a a pan pih tu ding a  en i sep ve theih na hi. Jesu in numei siluang nu kiang ah “ Na upna hang in dam zo te  “ ci pah lel hi. khat leu leu pa kiang “ Lei vui a la in cil a nuh a, a mitah tat hi tua tak te Jesu  in Jordan lui ah va sil in ci hi.” Ki bang lo hi. I damna ding in i upna a neu leh na neucik i dam ding i deih tak tak na miten a muh a a theih ve ding in ei  sol hi. Mitto pa zong um in va pai pah in Jesu in a sol bang a a sep ciang in dam pah hi. Tua a hih manin mitto pa in sil leng dam ding hing cih um mah mah hen lan lah silkei leh dam lo ding a a upna pen a mokna suak in, a upna pen a si hi ta hi. tua a hihman in upna pen i sep kei leh a si hi.
10.  NASEP OMZIA LEH MIHING TE
            Nasep i cih in khoulsa va kai ngei ngei in cih na hi lo hi. Sang kah na hih leh laisim ding. Nu leh pa ten tate mai lam hinkhua ding khual sak ding. Nungak tangval , khangnou te pen i hat na pen i thupit na ahih manin i hat na te uh, eimau tak sa a ding a hoih ah hat ding, khangnou te zingsang tho baih ding, khosung thu kan ding, inkuan sung kehsiat theihna teng teng ; Polam pan  a mite hih siat theih na te teng teng ah venbitna ei khut ah ki nga in, tuabek zong hi lo nek leh tak zong eimau khut ah om lai hi. Hite teng i panmun ciat ah ina om leh nasem ki hi lua hi.
            Leitung ah khoulsa kai a nasem a, hausa pen cih a vang mah mah a, tua a hih man in khoulsa kai ding in i ki hanthon na a hi kei a hi. I kampau i kithutuak na, i pan khomna hi te teng teng pen Pasian min in nek leh tak ding a na sep suak vek hi.
            Gam khat pen inkuan lian khat a hi a, a sia a pha ah eimau a ding in na a sem gi ge ding in kumpin nasem nei hi. Gam sung mipi te nek leh tak ding a semding liu liau polpi khat seh a, a mau ten engine- toh sem ziah ziah hi. En a leina ding i khut ah kep ana ngai a, i khut ah i kep theih na dingin kumpi mah in i vai hom sak ding hi. Ei thatang toh khoulsa a sep dan i siam kei leh ei zomi te i taksa hatna i ki et koma, i taksa in a deih tan kan sem lo ding zong a, i ki duat siam ngai hi.---------
11.  LAI SIANG THO BOIH  LEH HINNA
            Ei Zomi te Laisiang tho sinin khang no te, i nak pai mah mah a, i gam ongtung in bang hiam nute, pate, inkuansung  leh a minam a ding in bang ong puak hiam??
            Pasian thu pen thu hing hi a, pilna bul pi hi. Hih pilna zong thei ding in hinna poimoh hi. Pasian na sem thei ding in zong hinna poimoh hi. Hinna om kei leh dan in omzia nei non lo hi. Tua a hih manin Jesu in hinna a ngaih poimoh hangin nipi ni nangon in cina te dam sak a, a nungzui te mah zong nekding zong in nipi ni in mite lo ah nekding va zong in gilvah takin va ne, va don hi. Mihing te a it man in, i hinna a ngaih poimoh. I hin na ding a hih nak leh DAN cih om lo hi.
            Tua a hih man in, ei Pasian dan pilna toh a zong mi te teng teng in, sep ding i nei hi. Pulpit leh leitung thu mikhat in len khom thei i cih pen, Laisiang tho ah kumpi David lobuang ki mu lo hi. Tua a hih manin kumpi David pen  Lai Siang Tho ah Pasian mi lian pen pen hi. A hang pen Jesu pen David suan a hih man hi. Late bu leh Kumpi te sung a David nuntak zia te en leng ki thei hi. I kha lam dam mah leh i sa lam dam kei leh i kha zong si ding hi. Tua a hih manin i sa lam ngaih tuahtu ding in, Pasian Dan siam, eite i upna neu a hih teh i zoh loh ding lauh huai a hih teh  salam [politics] bek ngaihtuah a, biak piakna ah panmun nei lo ten i sep ngai hi. Pasian na leh politics pen let khop theih lua hi. Himah leh a lentu in David hinkhua bang a a let leh a mah pen in a ma suan leh khak pek a ong piang ding Jesu Krish min toh kumpi hihna na len zo hi. Politics siam mah mah a, Pasian Dan te toh hangsan tak a aminam te hinna dinga na a sem ding Pasian in zong hi.
            Pasian thupha ongciam mah leh i sep kei leh minamdang khut ah lut lel ding hi. Jesu in galkap mang pa kiang “ Jordan lui ah sagih vei va kidiah in” a cih pen um mah mah hen lan , hhimah leh va ki diah kei leh a dam diam?? SEP NGAI  HI  SEP  NGAI  HI. Nang na kuan kei leh kuan sem ding a hi hiam?
            Ei Zomi te kisap na : Ei Zomi te pen minam dang te tam zo a, pilzo siam zo ten ong tum cip ding lauh huai a hih man in. I omna gam ciang ciang ah ven bitna ngai a. Minam dang te dan toh ong sumdong a, dan toh ong lut kei leh i minam ki hing lo ding hi.
            Tucing tu in an munah koih kei leh a Tu te si gai vem cin, Tu ven ding omnon lo ding hi. Tucing tu in lo zong vat ding a, tui zong zong ding a, nek theih ding limcina munah a Tute a koih ciang  Tute ong pung in Tuno suak tam pi nei hi. Kisuang lah hetlo in Krish min toh i gam leh minam a ding in sem ni.
12. KI  NGIAM KHIAT  NA  SEP NA
            Hih naupang bang a na lungsim uh na ki ngiamkhiat kei uh leh van gam na tung kei ding uh hi ciin Jesu in gen hi. Mi ki ngiam khiat te upa zo te kiang ah pau lo ding cihna hi lo a. Na lian ah ki golh lo ding cihna hi tuan lo hi. Mite i kiang a te a buai leh en zong buai pih pah ding, panpih ngai a om leh pan pih ding.  ---
13.  KINGIAM KHIAT NASEP  NUNGZUITE  HIN KHUA PAN

            Nungzui John leh Peter :  John pen Jesu nungzui te lak ah, Jesu omlai teng a aw ki lang mel kei mah leh Jesu van a akah zoh ciang in a lai thakgelh te pan John in Jesu muciang pen a hiam cih na om hi. John leh a unaupa Jakob te pen nungzui te lak ah unau kap khat a hi hi. John te unau a ding in vangam ah gotan ding sehnih tuak a tan theih na ding in a nu in Jesu kiang va ngen hi. Na hi thei lo ding Krish tan tang ding nangon a nu in ngetsak hi.
            John pen Jesu in ka it John a ci hi. John pen Jesu kiang a om sung in, Jesu gamtat zia en dik dek in. A mah pen a pau sang in Krish hin khua en dik dek hi. Jesu thuhilh in tu hi ta leh John zong va tai in Jesu ang sung ki den na hi. Peter bek in zong John nang bek in i Toupa thugen i hilh son thei lo mo ci hi. A pau sangin thungaih khiat ngai poimoh zo hi. Mipau tamlo himah  leh Jesu van a a kahzoh ciang John kiang ah Krish ki lak in Mangmuhna Krish in John tung pan i pia hi.Gup khiatna thupha John in ziak mah hi a, Tua ban ah John laikhak khat, nih, thumna, teng zong a ma ziak vek hi. Peter sang zong in laibu a at tam zo hi. Himah leh Peter pen kipol khomna, pan khomna, Jesu min a sem bulpi hi. Tua pen vangam tohtang kemtu hi.  
            Tua a hih manin John pen naupang  bangmah thei nailo mah bang a, Jesu gamtatzia ngai khia a, a mit leh bil doh a, Toupa thugen te ngai khe kil kel na in kingiam khiat na sep na hi. Peter pen mipicing sa te nasepna hi a, tua a hihman in mipicing na Toupa in vantung tohtang kem sak hi. John pen kingiam khiat tha man leitung luah ding hi cih thaman sang  hi. Tua a hihmanin gupkhiatna thu gen John in gelh in tangton hinna thu hi.
            Pol sung hi ta leh inkuan sung hita leh kosung ah leh gam leh minam ah makai khat peuh peuh mikhat ong hih theih pen Pasian tel hi. Makai  khat a hih theih na ding in bang zah in hanciam in, bang zahin a pan lakna ah kihhuai hi ta mah leh makai ong hih zoh ciang in amah pen Pasian tel a hi hi. Tua a hihman in makai te thu i zuih ki sam hi. Ka pu cih ding te ka pu cih a, ka pi cih ding te ka pi cih a ama tung ah zah takna a phu bang a piak ki sam hi. Makai a hih zoh ciang a a dikloh na tak tak ci cinga gen theih ding a om kei leh mokna pi a, mokdo ding hi lo hi. A mah in polpi sung hi taleh, khosung hita leh, a minam ah na hoih a sep theihna dingin, a mah ki ningcing nai lo zong hi thei hi. Tua a hihman in makai na pahtoi a, thu hoih pankhom na a ding nahilh leh mite mitmuh in makai hi kei mahle cin, makai pahtoina thaman Pasian in ong pia ding hi.
            Tua bangmah in na hoih sem te na pahtoi leh na hoihsep tha man nang va sem kei mah lecin na sang ding hi. Lasa khat pen nang lungsim in siam sa kholkeimah lecin, hibang a lasa ding in nang ding pha lo him him phot cih thei a, bangzah ta in siam zo mah lecin zong, nang na siamna sem suah lo na hih ciang in i hih theih nate i hihloh hang in tampi a si in om hi. Tua a hihmanin mipi lak din ngam na bek zong na pahtoi leh na pahtoi bang bang thaman na sang ding hi. Tua hilo a, mite nasep na endiktu leh gense tu bek a i om leh kiphasak nasep hi.
            Jesu in gentail makaite pen a nuai ami te tung ah ki lal sakmah mah a, himah leh note tua bang na hi kei ding uh hi. Makai te penin a mite nekding an a bolsak zo ding hi”. Tua bang mahin kei zong note na hin theih na ding un an huansa puak a ong pai ka hi zo hi ciin a nung zuite khe a mal mal in sil sak hi. Leitung in gupkhiatna a san theih na ding a hih nak leh, a nek theih ding a hihnak leh a mual a guam cih zong khuallo, gilkial dangtak zong khual lo in hinna an kuang  a ne ut a gilkial te, dang tak te kiang ah i Toupa in pai in sem zel hi.
            Tua a hihman in eite zong mite panpih thei ding dinmun ah i ding leh eisep ding a, ei hih ding a, ei ngaihtuah ding a Pasian in ong sol zong a hi thei hi. Tua a hih manin ki ngiamkhiat na nasepna in leitung luahna hi. Leitung  Pasian in a luahsak ciang in a zat ding bang kim pia in a nasep leh a sep thaman  pen in leitung go kicing hi. Go a kicing sem pa nasep pen khang thak ten pahtoi sem sem hi.
************
14.  NASEP SUMPI AH
            Malakia.3:10. Ka in ah nek ding a om theihna ding in, som a khat ong pai pih un. Ka inn ah nek ding a om theih na dingin. Hite nong piak uh leh van kong khak te kong kong honsak ding a, thupha na buh bel dim let in kong vuk ding hi.
            Pasian inn ah nek ding a om leh a ne tu ding pen polpite cihna hi pah hi. Gamdang ah missionary tomna in ki zang hi mah leh kha mangthang polpi sung ah ong lut ding a cialna hi.  Pasian biakinn ah nek ding tampi om hi ta leh mite in ong ne in ong don ding a, krish saptuam polpi te in Krish min in ne in don a hih man in an nek dang te toh ki bang lo hi. Krish leh a gam a ding a ki sem , ki zang cihna hi.          Tua a hihamanin leitung ah sum pen na sem thei pen a hi a, sum tello in leitung polamah om i hih buang kei leh sum pen ki polkhopna ding leh polpi hatna dingin sum poimoh hi. Hi bang a ei ki polkhopna ding  i Pasian in ong ngai poimoh a som a khat ong pai pih un ong cih pen ei ama nungzui ten i hih theih na khat ong phut hi. A ma tung a i ki phalna lung sim zong a dmuh utna lungsim hi.
                        Keima min in ki zomkhom hen lan, ki thutuak hen lan, nuam tak leh lungmuang tak in a Pasian ong phat hen a cihna a hi. Tua a hih manin Pasian in i lung tang a ong ngen a, i go om om na ah i lung tang zong a om mah bang in ah, i sum te, i leitung go neihte a ma kiang i paipih a i lung tang i piak ding ong deih na hi.
************
15.  I  SEP  LOH  HANG  TOUPA  THUPHA  KITAN  LOH THEI  IN  TOUPA  THUCIAM  ZONG  KI  PELH  THEI  HI
            Kumpi david hinkhua ah : David pen ama mihing hinkhua ah Pasian in kalungsim bang pua mikhat ka mu a cih a hi. Hih hun lai takin kumpi pen sawl a hi. Sawl pen Pasian mit a tung zo non kei a. Israel kumpi dingin David sathau a nilh hi. Tuaciangin David pen miten zuiin kumpi lai sawl sangin pol a hau zo ta a, sawl zong a hehsuak in david thah ding in delh ta hi. David zong Pasian sathau nilhsa hi leling ci in om mai mai lo hi. David zong a galkap teng toh gal taiin gamah  an ngolin, gilkialin a tai mang hi. Hih munah tailo in, Pasian in sathau ei nilhsa hing ci in om mai leh sawl in that ding a kumpi hi man lo a si ding hi. Pasian in veng ompih gige hi himahleh ei sep theih ding na ong guan hi, i ut tak tak, i deih tak tak hiam cih mohpuakna i zoh ding ong guan hi. Hih pen itna dan hi. Hih taka hi
sepna pan Pasian in a thupitna i mu sak hi. David in sawl a zolo a tai tai a hi kei a, Pasian  sathau nilhsa khat a hih te ka khut in thah ut keng cihna toh a gal tai hi. A topah sawl pen Pasianin amah leh amah khauguiah ki ok lum sak hi. David pen tual thatlo a hi kei a, laisiang tho ah tualthat tampen hi. A galpa sawl in a tul tul that a, david in a tul som som that hi. David khut tungpan sisan  tam luang lua a hihmanin Pasianin ama biakinpi ding, a van ding teng nang na kaikhom vek ding a himah leh na tapa Solomon in ka biakin pi a lam  ding hi a ci hi.
             Mihing hih theih loh nate Pasian hih theih hi i Toupan ong ci hi. luka. 18:27. Tua ahih manin ei septheih khom khom i sepna in mihing mihinna ah leh Pasian muhna ah kingiamkhiat na ki latsakna bul pi hi. I tung makai tu hiam, inkuan sung makai tu nu leh pa hiam, ten ei mohpuakna, sep ding a tavuan ong piak sem thei ding napin seploh na in; a thupia tu simmohna toh ki bang baih mah mah hi.
            Tua a hihmanin i lunggulh te, i deih te, pakiang i ki theih sakna ding in, deihna thaici i voh ngai hi. Napom lai nazi zong na itna ki theih sakna dingin a lungsim bang na ngaihven a, nasep theih dingte na sep miat miat mah bangin. Krish in ong itna i sanna ki theihna dingin a mah deih zong ah, i sep theih theih na munah i pan lakve ngai hi

KHEN THUMNA
KHA SIANG THO
KHA SIANGTHO LEH A NASEP

            Kha siang tho ka  mu zo cih kuaman i thei ngei kei hi . A ki patcil in thu a oma, thu pen Pasian hi.----
            Pasian pen kha hi, a mah be tuten lungsim tak tak leh lim  takin a be ding hi.----
            Tua a hih manin Jesu in keimah, mihing tapa gen nial pen maisak a hi ding a, himah leh Khasiang tho takpi gensia,nial, do pen maisak hi lo ding hi ci hi.
            Mihing in hih theih loh pen Pasian hih theih hi.---
            Tua a hihmanin mihing hih theih loh ; Mihing mihinna ah , ei thadah hang hilo, ei kiven zoh thu hang hilo, mihing in i theih top a na i sep a lohcin na om lo na te, hibang haksatna nei te mokna do a, gensiat nial pen Khasiang tho gensia cih na hi.
            Khen khat in na nakpi tak in semin, a nek khop kan a mu tuan kei a, khenkhat in khua ulsa kai lo in, mite huan ah kiloh in khatvei ta zong va kuan ngei se se lo in Toupa thupha a inn dimlet in a nei hi. Banghang hiam cih leh Pasian in leitung a abolsa te pen hang nei vekin a bol a, mihausa te pen a ma min thupitna ding a hausa a hi a, tua bangmah in migen thei te zong. Pasian min thupitna gen tek tek innkuan khat i hi hi. Khat thuak na pen nangthuak tang a thuak zong a hih mel nang thei na hiam?  Tua a hihmanin migenthei khat tuisik hai khat na suahna ah, vana i Toupan ka gilkial a an neipiak a, ka dang keu lai tuinei suah a cih ciang lamdang sa hi. Tua a hih manin i Pasian zon na nai pen pen migenthei te pan pat ding hi lo a hiam? Migenthei i cih ciang in kua te a hiam migenthei te?? Mi lungsim a gen theite pen migenthei hi. tuate neih leh lam sum leh pai neilo te zong mi genthei hi a, sum leh pai sangin i cidamna in omzia a neih loh te migenthei ki hi pen hi. Tua a hih manin nungta na pi a damlo i cih pen gentheihna bulpi hi a, hih in sum leh pai tan lohin, lungsim genthei sak hi. Tua a hih manin nungta napi a damlo i hih leh a hun lai a, i ki bol kei leh denciang ki taksapna in ong buak ding a, in pan a nek zongpen i hihna in inkuan in ki gentheih loh ding a. Mite, gamdang te panpihna ki ngak zel ding hi. Tua a hih manin mite panpih i hih sang, en mite pan pih thei ding in lungsim hanciam ni. Hipen mimal damna hi, inkuansung damna hi a, gam leh minam damna hi.  
            Lasiam, lasa, mipi mai a ding mi khat na pahtoi na in lasak thaman pahtoina nang zong na sang ding hi. Tua a hihman in nahoih sem na pahtoina in nangzong na hoih sepna thaman na sang ding hi. Gam leh nam Damna ding martyr- te na pah toi leh nang zong martyr- khat thaman na sang ding hi. Tua a hihman in nang theih pihtu dinmun na tan leh thu leh la hoih tak a kan a, itna DAN toh thu na khen leh van a i pa zong lungdam ding hi. Mi kuamah peuh a insung a a tenpih te sang a midang te ngaih sak zok mipa pen ginna lamah ngiam cihna hi a, ginglote sang in moh zo hi. I Timothe.5:8. Tua a hihman in insung a i tenpih te kua a hi hiam cih ciangin i unau sanggamte, i behte, i minam cih na hi. Tua a hih manin Laisiang Tho boih i ngah te khong i minam a ding in nek theih ongtun mo, bang i tun? I kha lam dam hen lan i sa lam suak leh sal ah mang thai leng i minam i dam tam? Hun nunung hi ta a, Pasian in a gam leh minam makai ding in a ma thu hing toh gam a kalsuan pih thei ding Pasian Dan siam a deih hi. Gam pen Pasian aa hi.
            Kingiam khiat na in letung luahna hi a, kingiamkhiat dan zong i gen khin hi. Kingiam khiat ci a i neihsa teng tan a i pau ngam kei leh thadah pa, meidoi pa, mihai pa, ong ki ci ding hi. ki ngiamkhiat na pen nasep in gen leng a tom pen ding hi. Tua a hihman in Kha siang
            Tua a hihmanin lungsim a siang tho te in Pasian mu hi i Toupan ci hi    

KHEN LINA
INNKUAN  KHAT  GAM KHAT NASEP


            Leitung ah inkuan lian pen pen Democracy gam khat a hi a, i biakna lamah Krish polpi pen i innkuan lian pen pen hi. Tunah gamsung ah i innkuan lianpen gam khat zingvai homdan i gen ding hi.
            Democracy gam khat pen innkuan khat a hi a, a masa pen in hinna a om na dingin an leh tui ngai masa pen hi. Gam sung mun hoih na mun pen pen, buh ciin theih na ding zanglo om theihna mun pen gamvai homten, gamsung mipi, miteng teng teng a kham ding  uh lo a bol ngai in a bol uh hi. Tua a hihmanin khamtung a teng te  teng teng lo thoh tang teng toh a thoh kep vek in. Gam sung teng teng antang ki samlo in a koih ding hi.
            A leina ding sum a ngai leu leu a, hih pen mipi te zon ding hi mah leh kumpi in a sum muh theih dan ding a zon pih a, gammi te sum leh pai sem suah sakin, pan pih a. Mipi ten tua sum leh pai in an tang kumpi pan a la khia ding hi. Gam mipi te an ngawl, meikhu paisuak a awmleh a manlang pen pen in kumpi in antang a hom a ahom khiat ngai hi. Gam khat sungah an a ngoltuam a ne tuam cih omlo hi, i nek leh ne gai i ngol leh ngol gai hih pen inkuan khat om dan hi.
Gam pen kua aa a hiam?
            Gam pen Pasian aa a hi a, leitung mihing te a thunei dingin Pasian in kem sak hi. Tua a hihmanin mihingte i tenna ciat uh pen ei aa a hi a, kuaman thu ong neih khum thei lo hi. A mokna takin kuaman i tenna mun a ut dan tak in a ong sut thei kei a. Gam vaihomtu in a deih a hih leh zong a mun a ana teng tu te themin neihsak dan a ngaihtuah ngai hi. Tua a hihmanin gamneitu tak tak kua a hiam cih leh mimal khat a hi hi.