Monday 2 November 2015

Zomi Tangthu

Articles
Tualgal tung ding; Zomite sung ah 24 june 1997 in manipur ah nam khat leh khat ki dona hong tung in,i tangthu gengente i phukha tak pi hi.mailam ah zong siat tuak zaw lai in,i minam sung ah beh or minamke lungsim leh behpau or namkepau ki thupi sak tektek a hihman in pawlkhat in kei ka beh thado(thahdote hing),vaiphei,paite,lushei,falam,Hakha etc…ci in i namke leh beh pau lungsim khia theinai tuan lo in,namdangte hongpiak min chin,kuki, lushei cihte len lai in sih pihngam liang i hihman in tualgal in zomite hong phadekta hi.

Pau bei ding; UNSECO in india gam pau nam119 bei ding a,nam 105 a sawt lo in bei ta ding ci hi.Tua te sung ah ei zomite behpau ornamke pau khempeuh a ki hel hi pah hi.Manorama year book,india te bawl na sung ah paukhat mimal tulza sawm (1million) zat leitung ah pau teng a khumna ah zomi namte pau cih theih ding khat zong ki hel kha lo hi.tua sung ah pau nam 156 om in ei mita om lo hi.i pau a zang tawmthei lua leitung ah pau in simtak om lo cihna hibang hang hiam cih leh one million zat paunam tang kam ki nei lo in,mizo,falam,hakha,tedim cih te khat zong  cing zo tuan lo hi.Tua a hih man in i pau leh i lai khempeuh bei ding a, kawlgam lam zomite pen kawl pau in hong valh tum in,india gam lam zomite hindi pau in hong netum ding a hihi.

I minam mangthang ding;Zomite pen nuntakna haksatna leh na sepna hang tawh kawl leh vai ,mang vom leh mang kang lah ah teng in i pau leh lai,i ngeina te i tu leh ta ten thei nawn lo in or ki sinsak zo nawn lo in or i pau leh lai,ngeina cih ding tangpi zat pau,lai leh ngeina neituam nai lo i hih man in,asian-american,chin-burman,chin-indian a suak mimangthang tampitak om khitn in,a mangthang lai ding zong tampi mah om lai hi.Beh leh namke min mizo,paite,haka,falam, etc..thupisak in khat leh khat ki deidan,ki galbawl lai i hih man in leh a diakdiak in tedimgam sung mite bang tun hong nak haisawm san lai uh in,zoute,teizang,thahdo,dimte,sazang,sihzang a kipan a khua zui in i pau leh ngei na te kem it in lemtek thupi ngaihsutlua tek lai in i tedimpau a zahdah ngambang om lai zen hi,Hi bang minam leh pau it na te in hong mang thang sak taktak ding hi.

I minam bang hiam?; Minam min tawh kisai in chin,kuki,lushei,new kuki,plain chin cih bang in mikang ten hong ciamteh zelzul uh in,khat veivei lah hite namkhat sanggam khat hi lua cih hong tel lua zaw uh in chin-kuki-lushei people cih bang in hong ciaptehna uh zong mun tammahmah  zel hi.Ei mahmah i ki sapna min zomi cih pen 1953 kum in Dr,vumkhohau inUNO ah(I had writen zoumi(zomi) to be our nomanclacture ) ci in a gelh pen tu dong mah in leitung in hi min hong sang uh in,mai lam ah zong hi min bek mah ki sang ding hi lel hi.Tua mah tawh ki tuak in 1953 kum in Tedim,falam,haka association thum teng Zomi baptist convention in ki ding a,tuan sung ah falam beh or minamke,haka beh or namke,tedim beh or namke,kale vally,tamu valley,kaleymyo.thantlang beh ornamke,matu beh or namke,tonzong,kuki beh or namke,zou beh or namke,thahdo beh or namke leh zotung beh or namke teng  kigawm khawm hi.

Zomi; Zomi cih pen Dr,vumson gen na ah common name ding in kong zang hi.Rev.khupzago gen na ah,manipur keh india gam muntuamtuam ah kipawlna min in united zomi organization,zomi national congress,zomi democratic  front,all zomi students association,zomi chistian fellowship ci in ki zang  a,chin state leh kawl gam sung ah zomi baptist convention,zomi teological college,zomi christian literature sociaty leh zomi national congress ci in ki zang in,mizo gam ahzomi cihpen a khaitna (meaning) ki bang in a hihna thei uh in ki zang thei a,tu nai in zong zomi baptist churches,zomi re unification organization cih te hong piang khia hi ci hi.Zuak nop pen ding khot nop pen ding zong ci hi.

Tangkam;(lingua franca)  zomite tangkam lingua franca ding tawh ki sai in Rev.w.sherratt 1911 in chin hills ah hong zin lai in sub-division thum  tedim.falam.haka sung pan tedim gam mah gol pen zai pen hi.Zogam sung kumpi Uliante leh tua gam sung thu a telzaw mite ngaihsut na pan in kam pau tawh ki sai in tedim gam thupi pen hi.Tang kam(linguafranca) ding vai zong hi gampan in piang ding in ki um mawh hi,ci-in  thu puak hi.Pau lam pilna nei,E.J.A Henderson ,proessor of phonetics,london university , in tedim pau a lamdanna  khat ah literary style leh colloqual style nei se hi.lai pau leh kampau cih theih hi.gen;Nang koi ah pai ding na hiam?(laipau) kaw pai ding na?(kampau) cih bang in a hoihna hong muh khiat sak pah hi,1957 kum in khua lei ui kai leh dahpa tangthu a sim khak na pan in kam pau leh lai a muhna hoih a sak dan gelh in tedim chin kici laibu mah 1965 lai mai 172 dim in khen kik hi.

Lai tawh ki sai in,imperial gazetteer(1900) ki ci laibupi a gelhpa sir william hunter in lai mal gawm dan khat nei a tua pen hunter systen ki ci pah in tu lai tak a i zat lai gelh dan a hihi.Roman script pen 1894 kum in congress of orientist ki ci te in phalna hong piak uh a hihi.

Pau cin hau lai;1900 pawl in pau cin hau in lai na bawl khin zo hi,tua lai tawh 1931 kum in britist and foreign bible society te in lai siangtho mualtung thu hilhna bu 500 na khen khin  uh hi.Kumpi lam pan in cencus of india,1931 vol XI,part I lai mai 195-5 sung ah pau cin hau script ci in ciamteh uh hi.

Note-I; Paite cih min pen cencus of india 1931,volXI,part I laimai 184 sung ah  minam ciaptehna pan in ki phiat hi,bang hang hiam cih leh deputy commissioner of chin hills ah sem pan in paite cih pen falam te in northern chin te hong sapna min uh hi in a mau min hi lo hi ci a zomi i hihna telgen hi.

Note-II; Chin people are cih na sung ah chin state minister pu hrangnawl in,a sep lai in zahau beh te in ko chin hi kei ung ci in na ki phiat uh a,namdang te hong sapna min nial in zo min ei mahmah i ki lawhna na lenkip nuam zaw uh in pahtak huaina khat om hi,.

zomi te cikciang i mit keuh in i bil vang ta ding a hi hiam zomi aw khan lawh hun ta…
Copy from tongsan daily

No comments:

Post a Comment